ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

Επιστήµη και Νέος Πολιτισµός

Του Μ. Δ.

   Όπως έχουμε ορίσει, Natura ονομάζουμε το σύνολο των μόνιμα εγγεγραμμένων στο ανθρώπινο DNA δεδομένων και πληροφοριών, που κάθε ένας χρησιμοποιεί αυθόρμητα ως κάτι γνωστό και αναλλοίωτο, άσχετα αν κατέχει επαρκώς το τι είναι ακριβώς αυτό στο οποίο αναφέρεται. Όμως, όπως είναι φυσικό, μέσα στην ανθρώπινη Natura περιλαμβάνονται, εκτός των θετικών στοιχείων και όλα τα ανθρώπινα δόγματα, οι κοινωνικές αγκυλώσεις, τα επιστημονικά αξιώματα και οι προσωπικές ανθρώπινες εμμονές.

Αντίθετα ανθρώπινη Cultura ονομάζουμε το σύνολο των γεγονότων, πληροφοριών ή απόψεων της ανθρώπινης Natura, τις οποίες διερευνούμε προκειμένου να τις επεκτείνουμε, να τις διορθώσουμε ή να τις ανατρέψουμε. Όπως είναι φανερό η Επιστήμη αποτελεί μέρος της ανθρώπινης Cultura, εφόσον ανανεώνει το περιεχόμενό της, ανατρέποντας συνεχώς. τα δόγματα, τις επιστημονικές αγκυλώσεις, αλλά και τις προσωπικές ανθρώπινες εμμονές. Δυστυχώς όμως, όπως όλοι έχουμε αντιληφθεί, η δυτική Cultura διέρχεται μια περίοδο δραματικά αυξανόμενης κοινωνικής κρίσης, η οποία συν τω χρόνω αποσαθρώνει τις παγκόσμιες κοινωνικές δομές.

Το φαινόμενα αυτό δεν έχει τοπικά χαρακτηριστικά, αλλά αφορά και αναφέρεται στο σύνολο του δυτικού κόσμου αν και εξωτερικεύεται με διαφορετικούς τρόπους στις διάφορες τοπικές κοινωνίες αναλόγως του βαθμού εξέλιξής τους.

Ως παράδειγμα αναφέρουμε την διεθνή οικονομική κατάρρευση που βιώνουμε και η οποία δεν είναι το αίτιο αλλά το αποτέλεσμα μιας ολοκληρωτικής κατάρρευσης αξιών και ιδεών.

Οι διαπιστώσεις αυτές οδηγούν στο συμπέρασμα ότι δεν βρισκόμαστε μπροστά σε μια δυσλειτουργία ενός κοινωνικού συστήματος, αλλά σε φαινόμενα πολιτισμικής κατάρρευσης αυτού που αναφέρεται ως Δυτικός

Πολιτισμός

Χαρακτηριστικό φαινόμενο αυτής της κατάρρευσης είναι η εγκατάλειψη των αρχών της συλλογικότητας, της κοινωνικότητας και του κοινοτικού πνεύματος, δηλαδή των βασικών στοιχείων δόμησης του πολιτισμού μας.

Η συλλογικότητα έχει αντικατασταθεί από την ιδιώτευση, την υποκειμενικότητα, την ατομικότητα και τον εγωκεντρισμό. Με τον τρόπο αυτό η κοινωνία χάνει τη συνοχή της και αυτοδιαλύεται σε ένα σύνολο συγκρουόμενων ατόμων. Το εγώ αντικαθιστά το εμείς. Το είμαι αντικαθίσταται από το έχω. Με τον τρόπο αυτό ο Δυτικός πολιτισμός από κοινωνικός, μετατρέπεται σε εξατομικευμένο και συν τω χρόνω φθείρεται, διαφθείρεται, και καταρρέει.

Την κατάρρευση αυτή, η οποία, αργά ή γρήγορα, θα οδηγήσει τον Δυτικό Πολιτισμό σε μεγάλες περιπέτειες, είναι επιτακτική ανάγκη να τη σταματήσει η ανάπτυξη ενός νέου Δυτικού Πολιτισμικού Ρεύματος το οποίο θα πρέπει να στηρίζεται, τόσο στις ανθρωπιστικές αρχές, τις οποίες ο Δυτικός Πολιτισμός έχει προ πολλού και εξ ολοκλήρου λησμονήσει, όσο και στο νέο επιστημονικό πνεύμα που επιτάσσει την ανάπτυξη μιας νέας λογικής και ηθικής της επιστήμης. Κύριος παράγοντας συγκρότησης μιας νέας πολιτισμικής δομής είναι η συνειδητοποίηση των αιτίων κατάρρευσης του σημερινού Δυτικού Πολιτισμικού ρεύματος. Πάνω στην ανάλυση αυτών των αιτίων πρέπει να θεμελιωθεί μια νέα πολιτισμική θεωρία. Ένα νέο παγκόσμιο κοινωνικό συμβόλαιο το οποίο θα επιτρέψει στην κοινωνία μας να ζήσει με ειρήνη, αδελφότητα και δικαιοσύνη.

Η Θέση του Θετικού επιστήμονα

Μέσα στο γενικότερο πλαίσιο αυτής της πολιτισμικής κατάρρευσης πάρα πολλοί διατυπώνουν μια καίρια ερώτηση.

«Πρέπει ο Θετικός Επιστήμονας να απασχολείται και να ενδιαφέρεται μόνο με την στενή περιοχή της ειδικότητάς του, ή και για τα ευρύτερα κοινωνικά και πολιτισμικά δρώμενα;»

Για να πάρουμε θέση στο προηγούμενο ερώτημα θα πρέπει πρώτα να έχουμε απαντήσει σε μια άλλη πολύ θεμελιακή ερώτηση: «Η ανατροπή βασικών Επιστημονικών δεδομένων επηρεάζει την συγκρότηση ενός Πολιτισμικού Ρεύματος;». Για να έχουμε μια απάντηση σε αυτό το κρίσιμο ερώτημα πρέπει να έχουμε μια σαφή εικόνα για το πώς συγκροτείται ένα πολιτισμικό ρεύμα.

Η έννοια του φόβου. Οι τρεις πολιτισμικοί πυλώνες

Ένα πολιτισμικό ρεύμα εκφράζει βασικά την εκάστοτε προσπάθεια του ανθρώπου να ξεπεράσει και να ελέγξει τριών ειδών φόβους, οι οποίοι βρίσκονται σε άμεση σχέση και συνάρτηση με τριών ειδών γεγονότα ή ανθρώπινους φόβους:

Τον φόβο της φυσικής ανθρώπινης επιβίωσης.

Ο φόβος αυτός περιλαμβάνει στον σκληρό του πυρήνα, επί μέρους φόβους όπως την αβεβαιότητα εξεύρεσης πόρων βιολογικής επιβίωσης και τον φόβο άσκησης βίας από τον δυνατότερο.

Η προσπάθεια υπέρβασης όλων αυτών των φόβων επιβίωσης ανάγκασε τον άνθρωπο να εφεύρει την έννοια της «οργανωμένης κοινωνικής ζωής» και σε προέκταση την έννοια της «Κοινωνικής Φιλοσοφίας».

Η Κοινωνική Φιλοσοφία γέννησε τα «Κοινωνικά Συστήματα» και από αυτά προήλθαν τα «Πολιτικά Συστήματα».

Το φόβο της βίαιης δράσης του Φυσικού Περιβάλλοντος.

Οι κατακλυσμοί, οι σεισμοί, οι βροντές και οι αστραπές, το μυστήριο του έναστρου ουρανού, η αιφνίδια μεταβολή των κλιματολογικών συνθηκών, δημιουργούσαν έναν εσωτερικό φόβο, τόσο στο επίπεδο της φυσικής επιβίωσης του ανθρώπου, όσο και στο επίπεδο του μεταφυσικού και ψυχολογικού δέους. Τον φόβο των γεγονότων του Φυσικού του περιβάλλοντος προσπάθησε ο άνθρωπος να ξεπεράσει μέσω της «Γνώσης», της διερεύνησης δηλαδή των αιτίων που προκαλούν τα γεγονότα που τον φόβιζαν.

Η «Γνώση» γέννησε την «Επιστημονική Κοσμοθεωρία» που με τη σειρά της δημιούργησε την «Επιστήμη» η οποία σε κάποιες περιπτώσεις μετασχηματίζεται σε «Τεχνολογία».

Τον μεταφυσικό φόβο, τον φόβο δηλαδή που προκαλούσαν γεγονότα τα οποία ξέφευγαν από το πλαίσιο της λογικής ερμηνείας, η οποία απέρρεε από την εμπειριοκρατία των ανθρώπινων αισθήσεων. Ο μεταφυσικός φόβος δημιουργούσε έντονα και ανεξέλεγκτα προσωπικά και συλλογικά φαινόμενα άκρατου δέους, τα οποία αποσάθρωναν τις δομές του Κοινωνικού Συστήματος, αλλά και της Επιστημονικής Κοσμοθεωρίας. Απάντηση σ’ αυτή την αίσθηση του μεταφυσικού φόβου έδωσε ο άνθρωπος δημιουργώντας τις δομές της «Εσωτερικής Φιλοσοφίας ή Θρησκευτικότητας».

Η Εσωτερική φιλοσοφία είχε ως στόχο της να κατασιγάσει τα φαινόμενα μεταφυσικού φόβου με προεξάρχοντα τον «Φόβο του Θανάτου».

Η «Θρησκευτικότητα» γέννησε τη «Θεολογία» η οποία αποτελεί το υπόβαθρο γέννησης της «Θρησκείας».

Όπως είναι φανερό, τα τρία προηγούμενα είδη ανθρώπινων φόβων δεν είναι ανεξάρτητα μεταξύ τους, αλλά αλληλοεξαρτώμενα. Με τον τρόπο αυτό έπρεπε η ανάπτυξη μιας μεθόδου, ή μιας θεωρίας καταπολέμησης του ενός φόβου, να μην έρχεται σε αντίθεση με αντίστοιχες θεωρίες και πρακτικές που είχαν ως στόχο την αναίρεση των φόβων άλλου τύπου. Στην αντίθετη περίπτωση, μπορεί μια θεωρία ή μια πρακτική να κατασιγάζει κάποιο είδος ανθρώπινων φόβων, αλλά καταστρέφει τις δομές προστασίας του ανθρώπου από κάποιους άλλους.

Με βάση την προσπάθεια κατασίγασης των τριών αυτών επί μέρους ανθρώπινων φόβων ένα Πολιτισμικό Ρεύμα συγκροτείται πάνω στην ισόρροπη και αλληλοεξαρτώμενη ανάπτυξη των τριών προηγούμενων πυλώνων.

Ένα Πολιτισμικό ρεύμα μετεξελίσσεται προς μια «ορθή» ή μια «στρεβλή» κατεύθυνση, στο μέτρο που οι προηγούμενοι Πολιτισμικοί Πυλώνες μετεξελίσσονται «φυσιολογικά», στηριζόμενοι μεταξύ τους δομικά και μη αναιρώντας ο κάθε ένας τους άλλους δύο.

Αυτό σημαίνει ότι σε κάθε φάση ανάπτυξης του πολιτισμικού ρεύματος, οι τρεις πυλώνες θα πρέπει να βρίσκονται σε ένα διαρκή εποικοδομητικό διάλογο με στόχο την διαρκή αλληλοεπίδραση και ανανέωση του περιεχομένου τους.

Το ότι καταρρέουν οι πολιτισμοί, και κατ’ επέκταση τα συστήματα κοσμικής εξουσίας, οφείλεται στο γεγονός ότι οι τρεις προαναφερθέντες πυλώνες, δεν αναπτύσσονται ισόρροπα, ή εξελίσσονται στρεβλά. Αποτέλεσμα είναι να χάνεται η εσωτερική ενότητα, η ισορροπία και η συνοχή μεταξύ τους και ως εκ τούτου καταρρέει το σύνολο του πολιτισμικού οικοδομήματος.

Ένα παράδειγμα καταρρέοντος πολιτισμικού ρεύματος είναι ο σύγχρονος, πραγματιστικός Δυτικός πολιτισμός, στα πλαίσια του οποίου, οι προηγούμενοι δομικοί πυλώνες, αντί να ομονοούν και να αλληλοστηρίζονται, συγκρούονται και αλληλοαναιρούνται σε μια συνεχή προσπάθεια, ακούσιου ή εκούσιου αλληλομηδενισμού τους

Πολιτισμικά ρεύματα ενός πυλώνα

Η προηγούμενη όμως λογική, μιας ισόρροπης δηλαδή εξέλιξης ενός Πολιτισμικού Ρεύματος, δεν είναι αποδεκτή από όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες.

Σε πολλές περιπτώσεις, οι ανθρώπινες διοικητικές δομές κάποιου πυλώνα του Πολιτισμικού ρεύματος, κυριαρχούν επί των διοικητικών δομών των άλλων δύο πυλώνων, δημιουργώντας Πολιτισμικά ρεύματα ενός πυλώνα.

Με τον τρόπο αυτό δομούνται τα «Θετικιστικά», τα «Θεοκρατικά» και τα «Διοικητικά» πολιτισμικά ρεύματα., αναλόγως αν επικρατούν οι διοικητικές δομές της «Επιστημονικής Κοσμοθεωρίας» της «Εσωτερικής Φιλοσοφίας ή Θρησκευτικότητας», ή της «Κοινωνικής Φιλοσοφίας» αντίστοιχα.

Το Θετικιστικό Πολιτισμικό Ρεύμα

Στο Θετικιστικό Πολιτισμικό Ρεύμα θεοποιείται ο πυλώνας της Επιστημονικής Κοσμοθεώρησης και τα παράγωγά της, η Επιστήμη και η Τεχνολογία.

Το πολιτισμικό αυτό ρεύμα, προσπάθησε να κυριαρχήσει μετά το 1600, μετά την περίοδο των μεγάλων επιστημονικών ανακαλύψεων του 16ου και 17ου αιώνα, στηριγμένο στην κλασική φιλοσοφική αντίληψη περί Φύσης και Επιστήμης.

Σύμφωνα με αυτή την θετικιστική επιστημονική αντίληψη, πραγματικό, άρα και υπάρχον, είναι μόνο ότι αντιλαμβάνονται οι ανθρώπινες αισθήσεις και η «κοινή ανθρώπινη λογική». Με βάση αυτή την αντίληψη το αντικείμενο επεξεργασίας αυτού του επιστημονικού πυλώνα ήταν η θεοποιημένη δράση της αισθητής ύλης. Αποτέλεσμα αυτής της φιλοσοφικής αποδοχής ήταν να θεωρηθεί ως αυτονοήτως λογική η έννοια των ορίων των υλικών αντικειμένων και σε προέκταση ο ανεξάρτητος χαρακτήρας, η αυτονομία δράσης και ο εξατομικευμένος χαρακτήρας των ιδιοτήτων κάθε αντικειμένου ξεχωριστά. Βεβαίως από πολύ νωρίς έγινε δυνατός ο εντοπισμός των αλληλεπιδράσεων των κατά τα άλλα εξατομικευμένων αντικειμένων, αλλά δεν ήταν δυνατή η κατανόηση της ανάγκης ενοποίησης των εννοιών ύλης και ενέργειας καθώς και η συνειδητοποίηση της ενότητας του συμπαντικού υλικού στο επίπεδο των δομικών ιδιοτήτων και επιδράσεων. Η κλασική αυτή θετικιστική επιστημονική αντίληψη, στηρίχθηκε στην Ευκλείδεια Γεωμετρία και την Νευτώνεια Φυσική, που σήμερα γνωρίζουμε ότι στέκονται αδύναμες να εκφράσουν επιστημονικά την συνολική συμπαντική φυσική πραγματικότητα

Η υλιστική αυτή αντιμετώπιση της φυσικής πραγματικότητας, προκειμένου να πείσει ότι μπορεί να αντιμετωπίσει και να αντικαταστήσει τις δομές του πυλώνα της εσωτερικής φιλοσοφίας, πέρασε στη δημιουργία φιλοσοφικών δογμάτων που ήθελαν τον άνθρωπο απλό φυσικό αντικείμενο προερχόμενο από «χονδρή» Νευτώνεια και Ευκλείδεια ύλη στην οποία και θα αποσυνετίθετο μετά τον φυσικό του θάνατο.

Μια τέτοια αντίληψη μηδένισε τις δομές του πυλώνα της εσωτερικής φιλοσοφίας, ενώ αποτέλεσε το έναυσμα δημιουργίας μιας κοινωνικής συνείδησης στα πλαίσια του πυλώνα της κοινωνικής φιλοσοφίας, η οποία διατύπωνε την άποψη ότι, αφού δεν υπάρχει τίποτα μετά και πριν τον φυσικό θάνατο, δεν έχει μεγάλη σημασία να «είμαστε» και εν τέλει δεν χάνουμε και τίποτα αν εν ζωή κάνουμε «τα πάντα» προκειμένου να «έχουμε». Μέσα από ένα πλέγμα τέτοιων αντιλήψεων ο πυλώνας της επιστημονικής κοσμοθεωρίας, μέσω της εφαρμοσμένης επιστήμης, προσπαθεί μέχρι και σήμερα να δομήσει ένα πολιτισμικό ρεύμα ενός πυλώνα ένα μονοδιάστατο θετικιστικό πολιτισμικό ρεύμα.

Θεοκρατικό Πολιτισμικό Ρεύμα

Το Θεοκρατικό Πολιτισμικό Ρεύμα προκύπτει ως αποτέλεσμα του γιγαντισμού των διοικητικών Θρησκευτικών δομών, οι οποίες αποτελούν μετεξέλιξη του πυλώνα της Εσωτερικής Φιλοσοφίας. Στα πλαίσια αυτού του ρεύματος το ξεπέρασμα όλων των ανθρώπινων φόβων που αναφέρθηκαν στα προηγούμενα, τυγχάνει μιας μεταφυσικής, θεολογικής ή θρησκευτικής αντιμετώπισης και ερμηνείας.

Στην περίπτωση αυτή, τα εξελικτικά αποτελέσματα των δύο άλλων πυλώνων, δηλαδή τα πολιτικά συστήματα καθώς και η επιστήμη και η Τεχνολογία, δεν έχουν την δυνατότητα να εξελίσσονται, παρά μόνο κάτω από την προϋπόθεση ότι συμφωνούν και επικροτούν άκριτα τις φιλοδοξίες γιγαντισμού της διοικητικής Θρησκευτικής δομής. Τελικά στο πολιτισμικό αυτό ρεύμα, οι Πυλώνες της Επιστημονικής Κοσμοθεωρίας και της Κοινωνικής Φιλοσοφίας ουσιαστικά έχουν καταργηθεί και αποτελούν απλά όργανα της Εσωτερικής Φιλοσοφίας, της Θεολογίας και της Θρησκείας.

Τέτοιου είδους πολιτισμικό Ρεύμα, σε πολλές περιπτώσεις, είναι το Ισλαμικό.

Ενδιαφέρον είναι να αναφερθεί ότι θεοκρατικό ήταν ουσιαστικά και το Δυτικό Πολιτισμικό Ρεύμα την περίοδο του Μεσαίωνα.

Το Διοικητικό Πολιτισμικό Ρεύμα

Το Διοικητικό Πολιτισμικό Ρεύμα, το οποίο βιώνουν εν μέρει κάποιες κοινωνίες σήμερα, είναι αποτέλεσμα της επικυριαρχίας του πυλώνα της Κοινωνικής Φιλοσοφίας πάνω στους δύο άλλους πολιτισμικούς πυλώνες. Φιλοσοφία αυτού του πολιτισμικού ρεύματος είναι ή δογματική κατάργηση κάθε άλλου ανθρώπινου φόβου, εκτός του φόβου της φυσικής επιβίωσης, τον οποίο υποτίθεται ότι κατασιγά μια δίκαιη και ορθολογιστική κοινωνική δομή.

Ο μεταφυσικός φόβος, καταργείται θεμελιακά εφόσον διατυπώνεται το δόγμα ότι δεν υπάρχει τίποτα πέρα από ότι αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις μας. Ο φόβος του θανάτου υποτίθεται ότι μηδενίζεται εφόσον διατυπώνεται το δόγμα ότι τίποτα δεν υπάρχει πριν την ανθρώπινη γέννηση και μετά τον φυσικό θάνατο. Με τον τρόπο αυτό γίνεται μια προσπάθεια μηδενισμού της ισχύος και της επιρροής του πυλώνα της εσωτερικής Φιλοσοφίας, και ως εκ τούτου και των παραγόμενων δομών της Θεολογίας και της Θρησκείας.

Στο πολιτισμικό αυτό ρεύμα η επιστημονική κοσμοθεωρία και οι παραγόμενες από αυτήν, Επιστήμη και Τεχνολογία, αποτελούν απλά όργανα των φυσικών αναγκών της κοινωνικής δομής. Η ύπαρξη της επιστήμης και της τεχνολογίας, δικαιολογείται, και κάποιες φορές δοξάζεται, μόνο αν εξυπηρετεί τις παραγωγικές και φυσικές ανάγκες της ανθρώπινης επιβίωσης, ή αποδεικνύει το σφαλερό των θεολογικών μεταφυσικών απόψεων.

Μια ακραία έκφραση του προηγούμενου πολιτισμικού ρεύματος είναι το «Διαχειριστικό Πολιτισμικό Ρεύμα» το οποίο εκφράζεται στα τελευταία στάδια κατάρρευσης του διοικητικού μοντέλου. Η άποψη η οποία διατυπώνεται είναι ότι το μοναδικό αίτιο αποσάθρωσης των δομών του διοικητικού πολιτισμικού μοντέλου είναι η κακή διαχείριση. Με βάση αυτή την φιλοσοφία προβαίνει σε μια αναδιάταξη των κοινωνικών διοικητικών δομών μέσω της θεσμοθέτησης ενός απέραντου πλέγματος νέων θεσμικών κοινωνικών συμβάσεων (νόμων και διατάξεων λειτουργίας). Ένα διαχειριστικό πολιτισμικό ρεύμα σύντομα αλώνεται από την οικονομική δομή και έτσι, από διαχειριστικό μεταμορφώνεται σε «οικονομίστικο», Η ακραία αυτή Διαχειριστική αντίληψη, την οποία βιώνουμε σήμερα, αποτελεί το κύκνειο άσμα του διοικητικού πολιτισμικού ρεύματος.

Το νόημα της Μεγάλης Επιστημονικής Επανάστασης

Για να γίνει σαφές το πώς η ριζική αλλαγή των επιστημονικών ιδεών αναγκάζει σε μια ουσιαστική αλλαγή των αντιλήψεων των δύο άλλων πυλώνων ενός πολιτισμικού ρεύματος θα πρέπει να εντοπίσουμε ποιο είναι το βασικό χαρακτηριστικό μιας «Μεγάλης Επιστημονικής Επανάστασης».

Μεγάλη Επιστημονική Επανάσταση ονομάζουμε μια ριζική αναμόρφωση των επιστημονικών ιδεών η οποία δεν προάγει μόνο την επιστημονική γνώση και φιλοσοφία, αλλά αναγκάζει ένα πολιτισμικό ρεύμα ενός πυλώνα να μετατραπεί σε έναν πολιτισμό τριών πολιτισμικών πυλώνων.

Ως παραδείγματα Μεγάλων Επιστημονικών Επαναστάσεων μπορούμε να αναφέρουμε την:

Προσωκρατική Περίοδο και την

Επιστημονική Επανάσταση 16ου-17ου αιώνα:

Πριν και τις δύο αυτές περιόδους ο πολιτισμός ήταν Θεοκρατικός. Η ριζική όμως αναμόρφωση των επιστημονικών ιδεών και πρακτικών επέδρασε πάνω στη δομή του πολιτισμικού ρεύματος μετατρέποντάς το σε ένα πολιτισμό τριών πυλώνων.

Αυτό σημαίνει ότι με κάποιο τρόπο η ανατροπή των επιστημονικών ιδεών επιδρά ριζικά και καταλυτικά πάνω στη δομή και τον προσανατολισμό ενός πολιτισμού

Η φιλοσοφική Θεμελίωση των Θετικών Επιστημών

Με ποιόν τρόπο όμως επιδρά το περιεχόμενο της επιστημονικής σκέψης στις δομές ενός Πολιτισμικού Ρεύματος;

Αρχικά θα πρέπει να αντιληφθούμε ότι οι Θετικές Επιστήμες και, σε προέκταση, ο πυλώνας της Επιστημονικής Κοσμοθεωρίας, δεν θεμελιώνονται πάνω σε πειραματικά αποδεδειγμένες έννοιες όπως αφήνουμε πολλές φορές να εννοηθεί

Οι βάσεις των θετικών Επιστημών είναι οι επόμενες τρεις έννοιες: η ύλη (μάζα), ο χρόνος και ο χώρος (διάσταση). Οι έννοιες αυτές δεν αποτελούν όμως τη βάση μόνο του πυλώνα της επιστημονικής κοσμοθεωρίας αλλά και των άλλων δύο πυλώνων ενός πολιτισμικού ρεύματος, της θρησκευτικότητας και της κοινωνικής φιλοσοφίας.

Οι έννοιες αυτές, όπως γνωρίζουμε, δεν είναι κάτι χειροπιαστά και αντικειμενικά προσδιορισμένες, αλλά φιλοσοφικά κατηγορούμενα προσδιοριζόμενα με διαφορετικούς τρόπους από διαφορετικούς πολιτισμούς, η σε διαφορετικές εποχές.

Το ενδιαφέρον είναι να σημειωθεί ότι οι έννοιες της ύλης, του χρόνου και του χώρου δεν αποτελούν τις βάσεις μόνο των θετικών επιστημών αλλά και πολλών κοινωνικών συστημάτων και θεολογικών συστημάτων.

Αν ανατραπεί λοιπόν το εννοιολογικό περιεχόμενο αυτών των φυσικών εννοιών θα αλλάξει σιγά-σιγά η επιστημονική, θρησκευτική και κοινωνική βάση του δυτικού πολιτισμού και, αργά ή γρήγορα, ολόκληρη η δομή του πολιτισμού μας

Η ανατροπή όμως του εννοιολογικού περιεχομένου αυτών των φυσικών εννοιών έχει ήδη συντελεστεί. Οι κλασικές επιστημονικές θέσεις έχουν ανατραπεί δραματικά από τα μέσα του 19ου αιώνα. Η κατάρρευση του πυλώνα της κλασσικής επιστημονικής κοσμοθεωρίας παρασύρει σε κατάρρευση ολόκληρο το Δυτικό Πολιτισμικό Ρεύμα.

Επειδή όμως πολλοί μπορεί να μην πιστέψουν την ουσιαστική επίδραση του πυλώνα της επιστήμης πάνω στην συγκρότηση των άλλων πολιτισμικών πυλώνων θέλουμε να υπενθυμίσουμε τα επόμενα.

Αλλαγή της επιστημονικής αντίληψης για το τι είναι η ύλη, μάζα, χρόνος και χώρος, αναγκάζει σε αναθεώρηση κάθε κοινωνικό σύστημα που έχει στηριχθεί στις παλαιότερες αυτές αντιλήψεις (Διαλεκτικός Υλισμός-Μαρξισμός-Κομμουνισμός) όπως και μια σειρά φιλοσοφικών συστημάτων που επηρέασαν την δομή και την σκέψη του Δυτικού πολιτισμού (Υλισμός, Μηχανοκρατία κλπ).

Στο πεδίο της Θεολογίας η αλλαγή της επιστημονικής αντίληψης π.χ πάνω σε θέματα Βιολογίας, όπως η θεωρία καταγωγής των Ειδών, η φυσική συγκρότησης και γέννηση του Σύμπαντος, για το τι υπήρχε πριν τη δημιουργία του Σύμπαντος, του τι είναι η ύλη, μάζα, χρόνος και χώρος, για το τι είναι στην πραγματικότητα αυτό το οποίο αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις μας, αλλάζουν σοβαρά πολλά σημεία της θεολογικής δογματικής.

Η κατάρρευση του Δυτικού Πολιτισμού

Όπως είναι φανερό πλέον στα πλαίσια του κρατούντος πραγματιστικού πολιτισμικού ρεύματος, αναπτύσσονται δύο βασικοί διαλυτικοί παράγοντες

1. Ο πυλώνας της επιστήμης και της τεχνολογίας με βάση την μεγάλη επιστημονική επανάσταση, μετά τον 16ο-17ο αιώνα, εξελίχθηκε και εξελίσσεται ταχύτατα. Την ίδια εποχή η θεολογία και η κοινωνική δομή χαρακτηρίζονται από μια, εν μέσω συγκρούσεων, προσπάθεια εναρμόνισης των δομών τους με τα αποτελέσματα της μεγάλης αυτής επιστημονικής επανάστασης. Ως αποτέλεσμα οι προαναφερθέντες πολιτισμικοί πυλώνες οι οποίοι θα έπρεπε να συντηρούν τον Δυτικό πολιτισμό, αντί να ομονοούν και να συμφωνούν, επί της ουσίας βρίσκονται σε σύγκρουση και αντιπαράθεση.

Ως εκ τούτου, όπως είναι λογικό επακόλουθο, η σύγκρουση αυτή οδηγεί στην διάλυση και την πολιτισμική κατάρρευση.

2. Ένας δεύτερος, και πολύ σύγχρονος, διαλυτικός παράγοντας είναι η συντριβή των επιστημονικών δογμάτων του πραγματιστικού πολιτισμικού μοντέλου που βιώνουμε ακόμα και σήμερα, κάτω από το βάρος των ανακαλύψεων της σύγχρονης φυσικής και των νέων μαθηματικών θεωριών. Το γεγονός αυτό παρασύρει σε κατάρρευση και τους δύο άλλους πολιτισμικούς πυλώνες που στήριξαν αφελώς την εξέλιξή τους σε επιστημονικά δόγματα που εν τέλει αποδείχθηκαν ψευδή.

Τα αίτια κατάρρευσης

Ας δούμε όμως μερικά από τα επιστημονικά δεδομένα τα οποία επέδρασαν ουσιαστικά πάνω στην συγκρότηση του καταρρέοντας Δυτικού Πολιτισμικού ρεύματος.

Βασική αποδοχή της δυτικής τεχνολογικής επιστημονικής σκέψης υπήρξε η φιλοσοφική, αλλά και δογματική, αποδοχή ως αληθών και πραγματικών μόνο εκείνων των μορφών και των φαινομένων τα οποία εμπίπτουν στο πεδίο των ανθρώπινων αισθήσεων.

Εργαλεία μελέτης αυτού του αισθητού κόσμου της εμπειριοκρατίας, υπήρξαν η Ευκλείδεια Γεωμετρία και η Νευτώνεια Φυσική.

Για το εμπειριοκρατούμενο αυτό πολιτισμικό ρεύμα τα φυσικά σώματα μέσα στον χώρο ήταν διακριτά και ανεξάρτητα μεταξύ τους, οριζόμενα από συγκεκριμένα και μετρούμενα όρια. Τον κόσμο χαρακτήριζε η διακριτότητα και η κατάτμηση των πάντων σε εξατομικευμένα αντικείμενα και όχι η συνέχεια και η αλληλουχία τους.

Ο χώρος είχε 3 διαστάσεις, ενώ ο χρόνος ήταν κάτι εκνευριστικά άγνωστο αλλά μπορούσαμε να τον μετρήσουμε με τα ρολόγια και τα ημερολόγιά μας.

Μεταξύ των αντικειμένων υπήρχε σχετικό κενό, αλλά με κατάλληλα όργανα μπορούσαμε να αδειάσουμε τον χώρο και να τον καταστήσουμε σχεδόν, πειραματικά κενό.

Υλικό δεν μπορούσε να γεννηθεί από το μη αισθητό, αφού το μη αισθητό ταυτιζόταν με το λογικό «τίποτα».

Βασικό δόγμα ήταν ότι, κάθε τι που δεν αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις και τα όργανά μας, αφού δεν μπορούσαμε να το μετρήσουμε, δεν υπήρχε και ως εκ τούτου ήταν παράλογο έστω και να υπαινισσόμαστε την ύπαρξή του.

Ομοίως σύμφωνα με τη Γεωμετρία του Ευκλείδη είμαστε σίγουροι ότι αν κάτι κινείται ευθυγράμμως και ισοταχώς, συνεχώς απομακρύνεται από το σημείο εκκίνησης.

Με βάση όλα τα προηγούμενα ορίστηκαν αξιωματικά, και ενσωματώθηκαν στη λογική του πολιτισμικού ρεύματος οι έννοιες, εδώ, εκεί, αριστερά, δεξιά, πάνω κάτω, τώρα, χθες, αύριο, λίγο, πολύ, καθόλου, τίποτα.

Όλα τα προηγούμενα δόγματα στηριγμένα, όπως ήδη αναφέραμε, στα δεδομένα των μεγάλων επιστημονικών ανακαλύψεων του 16ου και 17ου αιώνα, επηρέασαν βαθιά τις δομές των δύο άλλων πολιτισμικών πυλώνων εφόσον φαινομενικά ανέτρεπαν πολλές από τις παραδοσιακές και θεμελιακές αρχές τους.

Το γεγονός αυτό, οδήγησε σε δύο διαλυτικούς παράγοντες:

Εξανάγκασε τους δύο άλλους πολιτισμικούς πυλώνες, προκειμένου να μην αποδειχθούν επιστημονικά αφερέγγυοι, να αναπτύξουν ιδέες και δομές αντίθετες προς την ίδια την αρχική τους συγκρότηση. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε έναν εσωτερικό παράγοντα διάλυσης των δομών των πολιτισμικών πυλώνων αυτών.

Δημιούργησε συγκρουσιακές καταστάσεις μεταξύ των δομών και των τριών πολιτισμικών πυλώνων. Η κατάσταση αυτή αποτέλεσε έναν ισχυρό εξωγενή παράγοντα διάλυσης των πολιτισμικών πυλώνων.

Η ανατροπή των κλασσικών ιδεών

Τα δόγματα όμως της επιστήμης του πραγματιστικού πολιτισμικού μοντέλου που βιώνουμε ακόμα και σήμερα, έχουν ήδη συντριβεί κάτω από το βάρος των ανακαλύψεων της σύγχρονης φυσικής και των νέων μαθηματικών θεωριών. Το γεγονός αυτό παρασύρει σε κατάρρευση και τους δύο άλλους πολιτισμικούς πυλώνες που στήριξαν αφελώς την εξέλιξή τους σε επιστημονικά δόγματα που εν τέλει απεδείχθησαν ψευδή.

Αυτό συμβαίνει από την στιγμή που η σύγχρονη επιστήμη διαπίστωσε ότι τα οικοδομήματα της Νευτώνειας Φυσικής καθώς και της Ευκλείδειας Γεωμετρίας, πάνω στα οποία οικοδομήθηκε ο πυλώνας της επιστήμης, στο πολιτισμικό αυτό ρεύμα, στέκουν ανίσχυρα να ερμηνεύσουν την συνολική συμπαντική πραγματικότητα.

Ήδη από το τέλος του 19ου αιώνα φωτεινές επιστημονικές προσωπικότητες όπως αυτές του Gauss και του Riemann σηματοδότησαν τον ερχομό της νέας επιστημονικής επανάστασης του εικοστού αιώνα, που έμελλε να σαρώσει βίαια το σύνολο των πραγματιστικών και υλοκεντρικών ιδεών περί της φύσεως και της συγκρότησης της συμπαντικής δημιουργίας.

Η θεωρία της σχετικότητας, η κβαντική φυσική, η φυσική των στοιχειωδών σωματιδίων, η φυσική του κενού, οι θεωρίες των χορδών, του χάους και του πληθωρισμού, η σύγχρονη τοπολογία, οι μη ευκλείδειες γεωμετρίες και πολλές άλλες σύγχρονες επιστημονικές ανακαλύψεις ανέτρεψαν σαν θύελλα το μέχρι σήμερα συμπαντικό κοσμοείδωλο.

Το Σύμπαν μας αποδεικτικά πλέον έχει τουλάχιστον τέσσερις διαστάσεις, ενώ η Νευτώνεια Φυσική και η Ευκλείδεια Γεωμετρία στέκουν ανίκανες να ερμηνεύσουν ένα πλήθος κοσμικών και συμπαντικών φαινομένων που έχουν παρατηρηθεί σήμερα.

Κάθε μορφή μέσα στο Σύμπαν δεν έχει όρια έκτασης αλλά απλώνεται παντού μέσα στο συμπαντικό χώρο και χρόνο. Κενό δεν υπάρχει πουθενά. Το κενό είναι το πιο γεμάτο πράγμα μέσα στο Σύμπαν. Από το αισθητό τίποτα μπορεί να εμφανιστούν πραγματικά σωματίδια ύλης.

Τέλος μέσα στο Σύμπαν υπάρχουν περιοχές που μπορούμε να διακρίνουμε ταχύτητες πολύ μεγαλύτερες από αυτές του φωτός, πλην όμως τα γεγονότα που εξελίσσονται μέσα σ’ αυτούς δεν υποπίπτουν στις ανθρώπινες αισθήσεις και μετρήσεις.

Έννοιες όπως αυτές του «παρόντος», του «μέλλοντος» και του «παρελθόντος» δεν έχουν πλέον επιστημονικό νόημα. Ομοίως δεν έχουν νόημα έννοιες όπως αυτές του «εδώ» και του «εκεί» του «πάνω» ή του «κάτω». Στο Σύμπαν της σύγχρονης επιστημονικής πραγματικότητας το «εδώ» είναι «παντού» και το «τώρα» ταυτίζεται με το «χθες» και το «αύριο».

Η σύγχρονη επιστημονική πραγματικότητα αποκαλύπτει ότι μέσω των αισθήσεών μας και των διαφόρων οργάνων που τις ενισχύουν, δεν αντιλαμβανόμαστε το Συμπαντικό χώρο όπως αυτός είναι στην πραγματικότητα, αλλά όπως έχει τη δυνατότητα να το αντιληφθεί ο εγκέφαλός μας, μέσω των ατελέστατων ανθρώπινων αισθήσεων. Η πραγματική φύση του τετραδιάστατου και μη Ευκλείδειου Σύμπαντος είναι μη αισθητή και περιγράφεται μόνο μέσω μαθηματικών σχέσεων

Όμως η μεγάλη αυτή επιστημονική επανάσταση βρήκε ανέτοιμες τις κακώς εξελιγμένα διοικητικές δομές των δύο άλλων πολιτισμικών πυλώνων, οι οποίες θεώρησαν αναίτια ότι οι νέες επιστημονικές ιδέες και ανακαλύψεις δυναμίτιζαν τις δομές τους και διεκδικούσαν περιοχές δράσης οι οποίες κατά την άποψή τους αποτελούσαν παραδοσιακά δικά τους πεδία δράσης.

Στόχος και επιδίωξη του νέου επιστημονικού πνεύματος πρέπει να είναι να πείσει τις διοικητικές δομές των δύο άλλων πολιτισμικών πυλώνων, ότι δεν τις υπονομεύει, ούτε προσπαθεί να τις αντικαταστήσει, αλλά αντιθέτως μπορεί να τις βοηθήσει, αν το θελήσουν, να ανακτήσουν το χαμένο κύρος τους και την επιβεβαιωτική μεταξύ τους σύνδεση.

Η αυτοκριτική της Επιστήμης

Για να επιδράσει όμως καταλυτικά το νέο επιστημονικό πνεύμα στην διαμόρφωση ενός νέου πολιτισμικού ρεύματος πρέπει άμεσα να περάσει σε μια αυστηρή αυτοκριτική της επιστήμης Ας δούμε τη λέει ο Edgar Morin για το πρόβλημα της Επιστήμης

«Η πρωτοφανής πρόοδος των γνώσεων συνοδεύεται με μια απίστευτη πρόοδο της άγνοιας.

Η πρόοδος των ευεργετικών όψεων της επιστημονικής γνώσης, συμβαδίζει με την πρόοδο των επιβλαβών και θανατηφόρων χαρακτηριστικών της.

Η αυξημένη πρόοδος των εξουσιών της επιστήμης συνοδεύεται με μια αυξανόμενη κοινωνική αδυναμία των επιστημόνων να συμμετάσχουν στην διαμόρφωση και τον έλεγχο αυτών των εξουσιών.

Η Επιστημονική εξουσία είναι κατακερματισμένη στο επίπεδο της έρευνας, αλλά λειτουργεί συγκεντρωμένη και αλληλένδετη με την πολιτική και την οικονομία.

Η πρόοδος των φυσικών επιστημών επιφέρει οπισθοδρόμηση και επηρεάζει τα κοινωνικά και προσωπικά προβλήματα…

…Τελικά, και αυτό είναι το σημαντικότερο, η διαδικασία της κατακερματισμένης γνώσης-εξουσίας, τείνει να καταλήξει, αν δεν προβληθούν αντιστάσεις από το εσωτερικό των ίδιων των επιστημών, σε ένα ολοκληρωτικό μετασχηματισμό του νοήματος και της λειτουργίας της γνώσης. Η γνώση δεν δημιουργείται πια για να τη σκεφτούμε, να τη στοχαστούμε, να τη συζητήσουμε ως ανθρώπινες υπάρξεις ώστε να οξύνουμε την όρασή μας πάνω στον κόσμο και να φωτίσουμε τη δράση μας μέσα σ’ αυτόν, αλλά παράγεται για να αποθηκεύεται σε τράπεζες δεδομένων και να την χειρίζονται ανώνυμες δυνάμεις…

… Έτσι η καταγγελία του πολιτικού από τον επιστήμονα γίνεται για τον ερευνητή το μέσον για να υπεκφύγει τη συνειδητοποίηση των αμοιβαίων και σύνθετων επιδράσεων ανάμεσα στην επιστημονική, την τεχνική, την κοινωνιολογική και την πολιτική σφαίρα. Τον εμποδίζει να συλλάβει την πολυπλοκότητα της σχέσης μεταξύ επιστήμης και κοινωνίας και τον ωθεί να αποφύγει το πρόβλημα της ευθύνης που είναι εγγενής στην επιστημονική του ιδιότητα…».

Το νόημα της ζωής

Πέρα όμως από όλα τα προηγούμενα, το νέο πολιτισμικό ρεύμα απαιτεί την αναμόρφωση του ανθρώπου σε πέντε βασικές απόψεις του γύρω από το νόημα της ζωής. Έτσι θα πρέπει να κατανοήσουμε ότι:

Το νόημα της ζωής κρύβεται πίσω από την έννοια της ψυχικής σχέσης μας με τους άλλους ανθρώπους και όχι στον απομονωτισμό του ατομικού ψυχισμού μας

Η βιολογική μας ύπαρξη ολοκληρώνεται μέσα από την οικουμενική συνύπαρξή μας, με όλους τους ανθρώπους, ανεξαρτήτως φυλετικών, οικονομικών, εθνικών και θρησκευτικών διαφοροποιήσεών τους. Η συνύπαρξη αυτή απαιτεί την ανάπτυξη μιας ευρύτερης αίσθησης «ανοχής» στην ψυχική και βιολογική ιδιαιτερότητα του «πλησίον» μας.

Η αναγκαιότητα ψυχικής σχέσης και βιολογικής συνύπαρξης με ένα μεγάλο αριθμό ατόμων πολλαπλών ιδιαιτεροτήτων απαιτεί να αντικατασταθεί ο ατομικός λόγος από τον κοινωνικό διάλογο.

Το πρόβλημα της ζωής στα πλαίσια του Νέου Ανθρωπιστικού Πολιτισμικού Ρεύματος, που πρέπει άμεσα να αναπτύξουμε, δεν είναι η επιβίωση αλλά η συμβίωση Ο δρόμος της συγκρότησης ενός Νέου Ιδεαλιστικού Πολιτισμικού ρεύματος θα είναι μακρύς, τραχύς και γεμάτος συγκρούσεις. Το σίγουρο όμως είναι ότι στο άμεσο μέλλον, πρέπει να γίνει το πρώτο βήμα.

Η τελική απάντηση

Πρέπει λοιπόν ένας θετικός επιστήμονας να συμμετέχει στο ευρύτερο κοινωνικό γίγνεσθαι ή πρέπει να μην ασχολείται με τα ευρύτερα κοινωνικά δρώμενα;

Μετά όλα τα προηγούμενα η απάντηση έρχεται αυθόρμητα.

Η επιστήμη, η θεολογία και η κοινωνική δομή συνιστούν ένα ενιαίο και αδιάσπαστο σύνολο μέσα στο οποίο κάθε συνιστώσα επηρεάζει και επηρεάζεται από τις δυο άλλες. Το αδιάσπαστο αυτό οικοδόμημα ονομάζεται Πολιτισμός.

Ο επιστήμονας, στο μέτρο που παράγει επιστημονικό έργο, είτε το θέλει είτε όχι, αποτελεί παράγοντα πολιτισμικής διαμόρφωσης, επιδρώντας στο μέτρο των δυνατοτήτων του, θετικά ή αρνητικά, στην εξέλιξη τόσο της θεολογικής όσο και της κοινωνικής δομής.

Ο επιστήμονας τη στιγμή της μεγάλης πολιτισμικής κρίσης πρέπει να τολμήσει να αποτελέσει τον ισχυρό βραχίονα ξεπεράσματός της, εκφραζόμενος ελεύθερα, ασχέτως του κοινωνικού και επαγγελματικού κόστους που πολλές φορές είναι αβάσταχτο».