ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

Χρόνος, πολυπλοκότητα και πιθανολογική περιγραφή της φύσης

Του Ι.Ε.Α.

Από τον μύθο στον λόγο και στην άχρονη βεβαιότητα της αιτιοκρατίας. Ο άνθρωπος εκ φύσεως έχει όρεξη για μάθηση, διαπιστώνει ο Αριστοτέλης αρχίζοντας τα “Μετά τα Φυσικά”. Αυτή λοιπόν η όρεξη, μας ωθεί σε ερευνητικές περιπέτειες και εκδηλώσεις όπως η σημερινή για ανταλλαγή απόψεων.

Πριν από τον Πυθαγόρα η εμπειρία είχε κωδικοποιηθεί συμβολικά με την μορφή μύθων και ιστοριών όπου περιγράφονται οι Δυνάμεις της φύσεως και ψηλαφούνται οι δυνατότητες του ανθρώπου, σε σχέση με το κοσμικό γίγνεσθαι. Θα προσπεράσω γρήγορα τις όμορφες αλληγορίες και αναλύσεις των ελληνικών και άλλων μύθων, παρ’ ότι πιστεύω ότι ακόμα δεν τους έχουμε κατανοήσει και αξιοποιήσει αρκετά, αν και διατηρούν ακόμη και σήμερα την πνευματική και παιδευτική αξία τους.

Ο Φερεκύδης, ο δάσκαλος του Πυθαγόρα αναζήτησε τις κατά Λόγον σχέσεις των όντων. Αν υπάρχουν, πώς θα τις μάθουμε, πώς θα τις περιγράψουμε και πώς θα τις αξιοποιήσουμε για την βελτίωση της ζωής μας;

Το ερώτημα τέθηκε και από άλλους στοχαστές στην Ινδία και την Κίνα αλλά όλοι εντόπισαν αμέσως τους φαύλους κύκλους που ανακύπτουν, μόλις αναπτύσσονται οι συλλογισμοί.

Ο Πυθαγόρας και δι’ αυτού μέσω των μαθητών του η Ελλάδα και η Ανθρωπότητα, έκανε αυτό που οι επιστημολόγοι σήμερα ονομάζουν «βαθειά τομή». Έσπασε τους φαύλους κύκλους. Για να βρούμε τις κατά Λόγον σχέσεις χρειαζόμαστε Αρχικές Έννοιες και Αξιώματα.

Αυτή η επισήμανση γέννησε τα Μαθηματικά, δηλαδή αυτά που μπορούμε να μάθουμε. Ο νους γίνεται όργανο όρασης και απόδειξης των κατά Λόγον σχέσεων, που ονομάστηκαν θεωρήματα (θεόν ορώ ή ορώ την θέαν). Το Πυθαγόρειο θεώρημα απεδείχθη για κάθε ορθογώνιο τρίγωνο. Οι Αιγύπτιοι το γνώριζαν εμπειρικά, για μερικά συγκεκριμένα τρίγωνα, μόνο.

Αναπτύσσονται στην Ελλάδα η Αριθμητική, η Γεωμετρία, η Μηχανική και αρχίζει η προσθήκη λίθων στο οικοδόμημα της επιστήμης, ένα εγχείρημα που συνεχίστηκε από τότε και σήμερα αποτελεί πολύτιμο πολιτισμικό στοιχείο της ανθρωπότητας.

Είναι άγνωστο γιατί το οικοδόμημα των Μαθηματικών περιγράφει τα Φυσικά Φαινόμενα.

Ο Ε. Wigner εξέφρασε αυτή την απορία στο άρθρο του “The unreasonable effectiveness of Mathematics ίn Physics”. Είναι επίσης άγνωστο εάν οι Μαθηματικές έννοιες «υπάρχουν» και τις ανακαλύπτουμε ή είναι δημιουργήματα της ανθρώπινης διάνοιας. Ο Prigogineπαρομοίασε τις μαθηματικές έννοιες με τις χημικές ενώσεις. Πολλά μόρια υπάρχουν στη Φύση και όπου και τα ανακαλύπτουμε, όμως εμείς δημιουργούμε και μόρια που δεν υπάρχουν στη Φύση, όπως π.χ. τα Fullerens.

Στους χρόνους της κλασσικής Ελληνικής Αρχαιότητας, αλλά και στην εποχή του Μ. Αλεξάνδρου και την μετέπειτα Ελληνιστική περίοδο, η εφαρμοσμένη Μαθηματική σκέψη δημιουργεί λαμπρά επιτεύγματα στην Αρχιτεκτονική, την Πολεοδομία, την Χαρτογραφία, την Μηχανική κ.α.

Ο μεσαίωνας και η αναγέννηση του λόγου

Η γοητεία της διαχρονικής βεβαιότητας της αιτιοκρατίας

Οι Ρωμαϊκές λεγεώνες σκοτώνοντας τον Αρχιμήδη, εγκαινιάζουν μία εποχή “χειμερίας νάρκης” της εξέλιξης των Μαθηματικών. Στους Βυζαντινούς χρόνους μετά τον βίαιο θάνατο της Υπατίας, το κλείσιμο των Μαθηματικών και Φιλοσοφικών εργαστηρίων και το ολοκαύτωμα της βιβλιοθήκης της Αλεξανδρείας, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων (Λέων ο Γ’ ο Σοφός, Ηράκλειος), η μαθηματική σκέψη, καθεύδει.

Μετά την άλωση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, χάρις στους Άραβες και μετά μέσω των Σταυροφοριών και τούς Ναΐτες Ιππότες, η μαθηματική παράδοση φτάνει στην Ευρώπη της Αναγέννησης. Η Ευρώπη ανακαλύπτει τα μαθηματικά και διαφωτίζεται. Οι νόμοι τουNewton προσφέρουν μία πνευματική γαλήνη στους νέους στοχαστές. Εάν γνωρίζουμε τις θέσεις και τις ταχύτητες των σωμάτων, μπορούμε να προβλέψουμε το μέλλον και να ανασκευάσουμε το παρελθόν. Οι επιστημονικές επιτυχίες ξεπερνούν κάθε προσδοκία. Ο κριτικός λόγος εκδιώκει την αμάθεια του Μεσαίωνα.

Η ανακάλυψη του πλανήτη Ποσειδώνα είναι ένα εντυπωσιακό παράδειγμα. Οι ανωμαλίες που παρατηρήθηκαν στην τροχιά του Ουρανού προκάλεσαν σοβαρή κρίση τον περασμένο αιώνα, διότι ήταν σε αντίφαση με τις προβλέψεις της Μηχανικής, του Newton. Συνεπώς εάν δεν απαρνηθούμε τον ορθό Λόγο, είμαστε υποχρεωμένοι να απαρνηθούμε την Μηχανική του Newton, είτε να προσπαθήσουμε να ερμηνεύσουμε αυτές τις ανωμαλίες μέσω της Μηχανικής του Newton, θεωρώντας ότι οφείλονται στην βαρυτική έλξη κάποιου μη ορατού ουρανίου σώματος. Ο Γάλλος αστρονόμος Le Vemer υπολόγισε την θέση του σώματος αυτού, με βάση τις παρατηρήσεις και τους νόμους του Newton. Στις 23 Σεπτεμβρίου του 1846 ο GalIe στο αστεροσκοπείο του Βερολίνου είδε τον Ποσειδώνα με διαφορά μίας μοίρας από τους υπολογισμούς. Η ανακάλυψη αυτή σήμανε τον θρίαμβο του ορθού λόγου και της Μηχανικής του Newton. Εκ των υστέρων βεβαίως οι Αστρολόγοι «βρήκαν» τα αστρολογικά χαρακτηριστικά του Ποσειδώνα. Όμως το «πνεύμα» του Ποσειδώνα αποκαλύφθηκε στους αστρονόμους, που θριαμβολογούσαν θεωρώντας το σύμπαν ως ένα μηχανικό ρολόι, όπου η διάκριση παρελθόντος - μέλλοντος στερείται νοήματος, όπου όλα είναι προκαθορισμένα κι εμείς απλά τα βρίσκουμε με τον ορθό λόγο.

Αυτή η αιτιοκρατία τροφοδότησε πλούσια, υλιστές και ιδεαλιστές. Οι μεν διετείνοντο ότι εφ’ όσον απεκαλύφθη ο μηχανισμός, δεν χρειαζόμαστε το Θεό, οι δε είδαν το Θεό, όντας έξω από την ύλη, να επεμβαίνει για να διορθώνει τις συνέπειες από τις «ατέλειες» του μηχανισμού.

Ο νόµος της εντροπίας

Μέσα σ’ αυτή την (προκαθορισμένη) ευφορία του προκαθορισμού, είκοσι χρόνια μετά την ανακάλυψη του Ποσειδώνα σκάει η βόμβα του νόμου της Εντροπίας από τους Carnot,Clausius και Kelvίn. Οι διεργασίες που λαμβάνουν χώρα στην Φύση “αυθόρμητα” χαρακτηρίζονται από αύξηση της Εντροπίας. Η Εντροπία εκφράζει την έλλειψη οργάνωσης, (ως Ενδογενής Τροπή).

Σύμφωνα με το νόμο της Εντροπίας το μέλλον χαρακτηρίζεται από τάση ομοιογένειας, όπου εξαλείφονται οι λεπτομέρειες οργάνωσης, αυξανόμενης της Εντροπίας, αντιθέτως το παρελθόν χαρακτηρίζεται από περισσότερη ποικιλομορφία και μικρότερη Εντροπία.

Ο Νόμος της Εντροπίας έχει παγκόσμιο χαρακτήρα και είναι ο πρώτος νόμος που εισάγει το βέλος το Χρόνο: «Η Εντροπία αυξάνει στο Μέλλον». Δηλαδή διά της Εντροπίας προσδιορίζεται η μοναδική κατεύθυνση του χρόνου, γεγονός που αντιφάσκει με το χρόνο του μηχανικού ρολογιού όπου η διάκριση παρελθόντος μέλλοντος, στερείται νοήματος.

Έτσι έγιναν αμέσως αντιληπτές οι δύο μεγάλες αντιφάσεις που προκύπτουν από τον νόμο της Εντροπίας:

(1) Η αντίφαση με την ζωή,

Δηλαδή πώς συνάδει η αύξηση της Εντροπίας με την βιολογική εξέλιξη;

Το 1859 ο Darwίn δημοσιεύει «την Προέλευση των Ειδών» και δέκα χρόνια αργότερα οSpencer περιγράφει την εξέλιξη ως «διεργασία ολοκλήρωσης της ύλης», ως πέρασμα από μία ακαθόριστη ασύμφωνη ομογένεια, σε μία καθορισμένη σύμφωνη ετερογένεια, δηλαδή ως πέρασμα σε χαμηλή Εντροπία.

(2) Η αντίφαση με την δυναμική

Δηλαδή πώς συνάδει η αύξηση της Εντροπίας με το γεγονός ότι τα άτομα που συνιστούν την ύλη ακολουθούν προκαθορισμένες τροχιές, συνεπώς στο μικροκοσμικό επίπεδο η Εντροπία, παραμένει σταθερά;

Πώς αναδύεται το βέλος του χρόνου από την Αναστρέψιμη Μικροκοσμική Δυναμική;

Οι προσπάθειες για την άρση αυτών των δύο αντιφάσεων που ανέκυψαν με την εισαγωγή του χρόνου μέσω του νόμου της Εντροπίας οδήγησαν στην Φυσική Μακράν της Ισορροπίας και συνακόλουθα στην νέα επιστήμη της πολυπλοκότητας.

Η ισορροπία εκφράζει εδώ την στάσιμη τελική ευσταθή κατάσταση όπου παρατηρούνται μικρές μεταβολές, που απορροφώνται λόγω της ευσταθείας.

Χρόνος, πιθανότητα, πολυπλοκότητα

Ας δούμε που οδήγησαν οι έρευνες για την άρση των δύο παραδόξων που ενέσκηψαν από το νόμο της Εντροπίας.

Η αντίφαση αύξησης Εντροπίας/ζωής οδήγησε κατ’ αρχήν σε σκέψεις ότι η ζωή δεν εμπίπτει στο “περιορισμένο” πλαίσιο της Φυσικής, ότι υπάρχουν “ζωικές δυνάμεις” πέρα από την μηχανιστική περιγραφή.

Ο Schroedinger στο βιβλίο του “Τι είναι ζωή;” διαπίστωσε στην δεκαετία του 1930 ότι οι Ζωντανοί Οργανισμοί είναι ανοικτά συστήματα μακράν της ισορροπίας, συνεπώς χρειάζεται να γενικευθεί ο νόμος της Εντροπίας, για να συζητήσουμε τη ζωή σε σχέση με το νόμο της Εντροπίας.

Ο Ρrigοgίne και οι συνεργάτες του δείχνουν ότι μακράν της ισορροπίας εμφανίζονται αστάθειες, ότι παύει η ισχύς των καθολικών νόμων που αναδεικνύονται στην ισορροπία και ότι οι αστάθειες μπορεί να οδηγήσουν σε μορφές οργάνωσης με μικρή Εντροπία.

Οι προβλέψεις αυτές επαληθεύονται πειραματικά στην δεκαετία του 60 και οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η Ζωή δεν αντιφάσκει με την Φυσική, δεν επετεύχθη ερμηνεία της ζωής, απλώς εντοπίστηκε το φυσικοχημικό πλαίσιο περιγραφής των φαινομένων της ζωής.

Ο μηχανισμός ποιοτικής αλλαγής της οργάνωσης μακράν της ισορροπίας είναι οι διακλαδώσεις, που περιγράφουν τα δυνατά «σενάρια» τα οποία διαφαίνονται, καθώς το σύστημα εμπίπτει στο κρίσιμο σημείο. Εκεί γίνεται επιλογή ενός «κλάδου-σεναρίου» και η εξέλιξη ακολουθεί την «πεπατημένη» προκαθορισμένη πορεία, μέχρι το σύστημα να πέσει σε άλλη διακλάδωση κ.ο.κ. Βλέπουμε δηλαδή ότι ο ντετερμινισμός είναι μια παρέκταση (extrapolation) της εμπειρίας μεταξύ δυο κρίσιμων σημείων.

Αρχίζει έτσι η συστηματική μαθηματική μελέτη - ταξινόμηση των διακλαδώσεων αλλά και η συνεργασία με πειραματικούς επιστήμονες για επαλήθευση των συμπερασμάτων.

Ο Ρrigοgίne διαπιστώνει ότι παρ’ ότι μεταξύ δύο διακλαδώσεων, η εξέλιξη είναι προκαθορισμένη, η επιλογή ενός από τους δυνατούς κλάδους-πορείες έχει καθαρά πιθανολογικό χαρακτήρα. Στο κρίσιμο σημείο το σύστημα αποκτά νέα οργάνωση, μακράς εμβελείας, όπου δημιουργούνται πυρήνες των δυνατών σεναρίων εξόδου. Απ’ αυτούς ένας θα ενισχυθεί και θα οδηγήσει σε μια νέα οργάνωση. Ποιος κλάδος όμως; Αυτό προσδιορίζεται από την πιθανολογική ανάλυση των διακυμάνσεων (ενδογενών ή εξωγενών).

Ο Prigogine θεώρησε την “τάξη μέσω των διακυμάνσεων” ως γενικό μηχανισμό αυτοοργάνωσης, της ύλης, μακράν της ισορροπίας. Οι διακλαδώσεις συχνά οδηγούν σε Ολκούς ή Απώστες που είναι, περιοδικοί ή χαώδεις. Οι ολκοί είναι περιοχές του χώρου είτε λειτουργικά σχήματα που «ελκύουν» την εξέλιξη, η οποία τελικά παγιδεύεται - εντοπίζεται στον ολκό, ενώ οι απώστες «απωθούν» την εξέλιξη προς άλλες περιοχές ή λειτουργικά σχήματα. Οι περιοδικοί ολκοί δημιουργούν τις προυποθέσεις για σταθεροποιητικούς μηχανισμούς (αρνητική ανάδραση, ομοιόσταση) Οι χαώδεις ολκοί χαρακτηρίζονται από άτακτη διάχυση προς ποικίλες κατευθύνσεις.

Λοιπόν η άρση της αντίφασης Εντροπίας/ζωής οδήγησε στη Φυσική μακράν της ισορροπίας, που περιγράφει την ανάδειξη πολυπλόκων μορφών σε ανοικτά συστήματα, κάθε είδους, φυσικά, χημικά, βιολογικά, κοινωνικά. Τα Μαθηματικά του Χάους έχουν χρησιμοποιηθεί στην μουσική και στις εικαστικές τέχνες.

Τα συμπεράσματα της φuσικής μακράν της Ισορροπίας ο Prigogine συνόψισε με τρείς λέξεις - κλειδιά

Α) ΑΣΤΑθΕΙΑ: Οι διακλαδώσεις επάγουν δομική αστάθεια (δηλαδή αλλαγή οργάνωσης) ενώ το Χάος επάγει δυναμική αστάθεια, δηλαδή αποκλίνουσες τροχιές.

Β) ΜΗ ΑΝΑΣΤΡΕΨΙΜΟΤΗΤΑ: Η εξελικτική πορεία από διακλάδωση σε διακλάδωση μέσω επιλογών των δυνατών κλάδων, δεν αναστρέφεται χρονικά, όπως μπορούμε να διατρέξουμε αντίστροφα τις τροχιές της μηχανικής.

Γ) ΠΙθΑΝΟΤΗΤΑ: Η επιλογή των κλάδων στα κρίσιμα σημεία, διέπεται από εγγενείς πιθανολογικούς νόμους. Η πιθανότητα εδώ δεν υποκαθιστά την άγνοιά μας αλλά αποτελεί αντικειμενική ιδιότητα της φύσης, ιδιότητα που υποδηλεί ελευθερία και καινοτομία.

Ο ενθουσιασμός που επεκράτησε στους φιλοσόφους, κοινωνιολόγους, ψυχολόγους και βιολόγους, ήταν μεγαλύτερος από τον αρχικό ενθουσιασμό των χημικών και φυσικών. Ήταν η πρώτη φορά που διαφαίνεται κάποια ενότητα της ανθρώπινης εμπειρίας ανέφικτη στο πλαίσιο της φuσικής πλησίον της Ισορροπίας. Οι ακόλουθες λέξεις - κλειδιά κατ’ αντιδιαστολή με τα τρία χαρακτηριστικά της φuσικής μακράν της ισορροπίας, που περιγράφουν τις περιορισμένες αντιλήψεις της φuσικής της ισορροπίας:

Α) ΕΥΣΤΑΘΕΙΑ: Η ισορροπία προς την οποία το παν τείνει είναι η κατάσταση μεγίστης ευσταθείας.

Β) ΑΝΑΣΤΡΕΨΙΜΟΤΗΤΑ: Η διαφορά παρελθόντος - μέλλοντος είναι μία σύμβαση ανθρωπομορφική δεδομένου ότι η δυναμική είναι αναστρέψιμη.

Γ) ΠΡΟΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ: γνωρίζοντας - ελέγχοντας το παρόν προβλέπουμε το μέλλον και ανασκευάζουμε το παρελθόν.

(1) Το παράδοξο της μη αναστρεψιμότητας το φέρνει στο προσκήνιο ο Boltzmann στην δεκαετία του 1870. Προσθέτει στην μηχανική του Newton την υπόθεση ότι μετά τις συγκρούσεις τα μόρια αποκτούν τυχαίες ταχύτητες. Ετσι χάνεται δυναμική πληροφορία με αποτέλεσμα αύξηση της Εντροπίας. Η ίδια αυτή πρόταση αποτελεί επανέκδοση της «παρέγκλισης» που εισήγαγε ο Επίκουρος στις τροχιές των Ατόμων του Δημόκριτο” για να ερμηνεύσει την δημιουργικότητα της Φύσης. Όπως η παρ έγκλιση έτσι και η μοριακή τυχαιότητα δεν έπεισαν διότι ήταν αυθαίρετες, έξω-δυναμικές ανθρωπογενείς υποθέσεις. Το πρόβλημα της μη αναστρεψιμότητας δεν λύθηκε ούτε με την σχετικότητα ούτε με την Κβαντική Θεωρία.

Η Σχετικότητα έδειξε ότι ο χώρος και ο χρόνος αλληλοσυνδέονται σε μία τετραδιάστατη γεωμετρία. Αυτή η σύνδεση, που γίνεται αντιληπτή σε πολύ μεγάλες ταχύτητες και πολύ μεγάλες αποστάσεις, δεν έχει χρονική κατεύθυνση. Το παρελθόν και το μέλλον είναι απλές συμβάσεις των παρατηρητών των γεγονότων. Η Κβαντική θεωρία έδειξε ότι σε πολύ μικρές (ατομικές) αποστάσεις, η ύλη συμπεριφέρεται ως κύμα και το φως (που ειναι κύμα στα μακροσκοπικά φαινόμενα) συμπεριφέρεται ως σωμάτιο. Η αβεβαιότητα που εισάγει η αρχή της απροσδιοριστίας του Heisenberg, αφορά μετρήσεις ασύμβατων ιδιοτήτων. Όσο καλύτερα εντοπίζουμε τα σωματίδια, τόσο αγνοούμε την ταχύτητά τους και αντίστροφα. Όμως η εξέλιξη των Κυμάτων της κβαντικής θεωρίας περιγράφεται με αναστρέψιμο και προκαθορισμένο τρόπο όπως οι τροχιές στην μηχανική του Newton. Από πού λοιπόν απορρέει το βέλος του χρόνου;

Τόσο στην μικροκοσμική, όσο και στην μακροκοσμική κλίμακα δεν διαφαίνεται ερμηνεία. Προτάθηκαν διάφορες λύσεις που όλες θεωρούσαν ότι στην πραγματικότητα, δεν υφίσταται το βέλος του χρόνου, λόγω της άχρονης δυναμικής εξέλιξης. Σύμφωνα με αυτή τη λύση αντιλαμβανόμαστε ένα μέρος μόνο αυτής της άχρονης πορείας, επειδή χάνουμε πληροφορία με διάφορους τρόπους (άγνοια, προσεγγίσεις κάθε είδους, απώλειες στο περιβάλλον). Έτσι δημιουργείται η ψευδαίσθηση του βέλους του χρόνου στο περιορισμένων δυνατοτήτων νευρωνικό δίκτυο του εγκεφάλου μας.

Όμως μέχρι πρόσφατα δεν είχε επιτευχθεί άρση του παραδόξου της μη αναστρεψιμότητας, αλλά αποδοχή μίας δυαδικής περιγραφής της φύσης. Ο άνθρωπος είναι δημιουργός και θύμα του χρόνου. (Στην Ελληνική Μυθολογία ο Χρόνος = Κρόνος πού έτρωγε τα παιδιά του, τον οποίο φόνευσε ο Ζευς = Σκέψης, Σοφία).

Όμως τα επιτεύγματα της Φυσικής μακράν της Ισορροπίας, που περιγράφηκαν πριν, δεν αφήνουν αμφιβολία για τον αντικειμενικό και δημιουργικό ρόλο του χρόνου. Η μη αναστρέψιμη διαδοχή κρίσιμων σημείων, στην εξελικτική πορεία των μορφών, δεν εξαρτάται από τον παρατηρούντα εγκέφαλο. Ο εγκέφαλος απλά παρακολουθεί/καταγράφει τη μη αναστρέψιμη πορεία των γεγονότων γιατί και ο ίδιος ο εγκέφαλος είναι μη αναστρέψιμος (δεν λησμονούμε αναστρέφοντας την γνωστική πορεία).

Συνεπώς εάν δεν είμαστε διατεθειμένοι να αποδεχθούμε έναν δυϊσμό στη φύση, πρέπει να αναζητήσουμε την ενότητα σε μία επέκταση της δυναμικής περιγραφής. Αυτό ήταν το αίτημα ενιαίας περιγραφής των φυσικών διεργασιών, όπως το διατύπωσε ο Prigogine. Κατ’ αυτόν τον τρόπο το πρόβλημα του χρόνου τίθεται ως μαθηματικό ερώτημα. Δηλαδή υπάρχουν επεκτάσεις της δυναμικής που αίρουν τη χρονική συμμετρία μεταξύ παρελθόντος και μέλλοντος; Εάν ναι, για ποια δυναμικά συστήματα;

Η απάντηση είναι απλή, αλλά μόλις πρόσφατα ολοκληρώθηκε και διατυπώθηκε με σαφή μαθηματικό τρόπο. Πράγματι υπάρχουν επεκτάσεις της δυναμικής για ασταθή δυναμικά συστήματα που αίρουν τη χρονική συμμετρία. Οι επεκτάσεις αυτές αίρουν επίσης τον προκαθορισμό, διότι η εξέλιξη δεν περιγράφεται μέσω τροχιών ή υλικών κυμάτων αλλά μέσω των πιθανοτήτων και των συσχετίσεων μεταξύ τροχιών ή μεταξύ υλικών κυμάτων. Δηλαδή εκτός από εγγενή μη αναστρέψιμη έχουμε και εγγενώς πιθανολογική περιγραφή.

Η νέα επέκταση της Δυναμικής ενσωματώνει τις τρεις λέξεις - κλειδιά της φυσικής μακράν της ισορροπίας, αστάθεια, Μη αναστρεπτότητα, πιθανότητα και προσφέρει νέες στατιστικές λύσεις στα πολύπλοκα συστήματα που δίνουν δυνατότητες αξιόπιστης προσπέλασης.

Αυτή η προσπέλαση απαιτεί μια υπέρβαση από την αιτιοκρατία προς έναν πιθανολογικό τρόπο σκέψης που επιτρέπει την αξιολόγηση της αβεβαιότητας με πιθανότητες.

Η πιθανολογική θεώρηση

Η άρση των αντιφάσεων που ανέκυψαν από τον νόμο της Εντροπίας οδήγησε στην νέα διακλαδική ολιστική επιστήμη της πολυπλοκότητα ς και σε μία υπέρβαση των αντιλήψεών μας. Η πιθανότητα, η αβεβαιότητα και ο χρόνος ενυπάρχουν στην φύση ως χαρακτηριστικά του γίγνεσθαι που εμπεριέχεται στο Είναι όπως τόνισε ο κος Σ. Βαφειάδης. Ο πιθανός λόγος δεν είναι λόγος άγνοιας είτε αδυναμίας, αλλά λόγος ελευθερίας και δυνατότητας καινοτομίας στην φύση αλλά και στον άνθρωπο.

Στην ομιλία του στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας το 1997 ο Ι. Prigogine τόνισε οτι ο “Χρόνος προηγείται της υπάρξεως”. Το γεγονός ότι ο υποκειμενικός χρόνος συνάδει με τον ηλεκτρομαγνητικό, τον ατομικό, και τον κοσμικό χρόνο αποτελεί εκδήλωση της ενότητας της φύσεως. Δηλαδή εάν αυτοί οι διαφορετικοί χρόνοι δεν ήσαν αμοιβαία συμβατοί, δεν θα υπήρχε επικοινωνία ή αλληλοσύνδεση των γεγονότων.

Αυτή η ενότητα στην ποικιλομορφία αίρει τις αντιθέσεις μεταξύ φυσικών και κοινωνικών επιστημών και δημιουργεί προϋποθέσεις για την άρση της κατάτμησης της ανθρώπινης εμπειρίας. Η άχρονη πραγματικότητα είναι μια από της πλάνες του εγκεφάλου που παρατηρεί τα φαινόμενα χωρίς να τον αποδεσμέυει από ευσεβείς πόθους είτε ατομικούς είτε κοινωνικούς.

Διαπιστώνοντας οτι τα φαινόμενα και οι μερφές εκδηλώνονται σε καθορισμένες χρονικές κλίμακες (χρόνος ζωής ασταθών σωματίων [κ-μεσόνια] 10-8 δευτερόλεπτα, ηλικία Σύμπαντος 1010 έτη), ο εγκέφαλος εκστατικά εμβρόντητος, αδύναμος να ενσωματώσει το άπειρον της Φύσης δημιουργεί την πλάνη της άχρονης πραγματικότητας. Όμως βλέπει τα παράδοξα που οδηγούν οι πλάνες του, αξιοποιεί τα ερεθίσματα της εμπειρίας και οδηγείται σε άρση των παραδόξων και σε νέες θεωρήσεις.

Η ζωή στην καθημερινή της έκφανση είναι η πλέον ενδιαφέρουσα έκφραση της πολυπλοκότητας ως δυναμική ισορροπία ανάμεσα στον ανελεύθερο προκαθορισμό και την άσκοπη τυχαιότητα. Δεν είμαστε εξαρτήματα στο κοσμικό άχρονο μηχάνημα, ούτε τυχαίοι μοριακοί σχηματισμοί. Έχουμε την δυνατότητα να πάρουμε στα χέρια μας την ελευθερία της δημιουργίας και συμμετοχής στο κοσμικό γίγνεσθαι, στον βαθμό που μπορούμε να αναλάβουμε το βάρος της ανάλογης ευθύνης.

Η επιστήμη της πολυπλοκότητας παρ’ ότι προσφέρει νέες τεχνολογικές δυνατότητες, που ήδη έχουν αρχίσει να αξιοποιούνται δεν αποτελεί πανάκεια. Είναι απλά ένα νέο βάθρο στο οικοδόμημα της επιστήμης που μας επιτρέπει, απαλλαγμένοι από κάποιες προκαταλήψεις και εξοπλισμένοι με νέα μαθηματικά και υπολογιστικά εργαλεία να δούμε το Σύμπαν σε όλες τις κλίμακες ως “αέναη δόμηση στην οποία μετέχουμε” όπως μας λεει οPrigogine.

Είναι γεγονός ότι ο χρόνος - όπως είπε ο Α. Eddinston καταλαμβάνει την θέση - κλειδί σε κάθε προσπάθεια μας να γεφυρώσουμε τις εμπειρίες που ανήκουν στίς πνευματικές και στίς φυσικές πλευρές.

Ο χρόνος ήταν ο πρωτογενής Θεός των Ορφικών και απεικονίζεται απο τον Αρχέλαο στην «Αποθέωση του Ομήρου».