ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ
Ριζοσπάστες Τέκτονες του 19ου αιώνα,µια επαναστατική παρουσία
Του Α. Σ.
Είναι εντυπωσιακά τα στοιχεία µιας έρευνας και µελέτης για τη δράση την εξέχουσα προσωπικότητα και την πατριωτική πορεία που διέγραψε µία οµάδα φωτισµένων πρωτοπόρων κοινωνιστών που ήταν και τέκτονες.
Θα µιλήσουµε για τον κοινωνικό τεκτ. αυτόν δηλ. που ενδιαφέρεται πέραν της ηθικής διάπλασης των µελών του και για κοινωνικούς προβληµατισµούς άρα και για την πολιτική. Εµείς όµως δεν θα πολιτικολογήσουµε, απλά θα εξετάσουµε ιστορικά γεγονότα του 19ουαιώνα που επεκτείνονται έως τις αρχές του 20ου αιώνα
Θα µιλήσουµε για πολίτες που έκαναν αυστηρή κριτική «στο σύστηµα», που µάχονταν για την ελευθερία, την ισότητα και τα ανθρώπινα δικαιώµατα και οι οποίοι αναζητούσαν ριζικές πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές .
Αυτοί ήταν οι επονοµαζόµενοι Ριζοσπάστες, καινοτόµοι της εποχής τους ή ακόµη επαναστάτες ενάντια στην καταπίεση της τότε εξουσίας και µερικές φορές αναρχικοί. Αλλά πώς και από πού προέκυψαν αυτοί οι ριζοσπάστες, χρονικά και τοπικά.
Θα ανατρέξουµε λοιπόν και πάλι στην µεγάλη περίοδο του ανθρώπινου µεγαλείου που ανέτειλε µε τον διαφωτισµό. Εκεί στο τέλος του 18ο αιώνα µε την Γαλλική Επανάσταση, τους πεφωτισµένους διδασκάλους, τις µυστικές εταιρείες και τις κοινωνικές συγκρούσεις. Στους Καρµπονάρους, στους Ιταλούς και Πολωνούς πατριώτες, στους Ρώσους Δεκεµβριστές. Έτσι γεννήθηκαν τα οράµατα που πίστεψαν οι επαναστάτες της Ευρώπης στα µέσα πλέον του 19ου αιώνα και αναγνωρίζονται ως µεγάλες µορφές και σήµερα. Αναφέροµαι στους φιλοσόφους – Γάλλους επαναστάτες αδ. Proudhon, Saint Simon, Ρεκλού, τους Ιταλούς αδ. Mazzini, Buonarotti, Nic. Tomazeo, Cavour και τον ορµητικό πολεµιστή αδ. G. Garibaldi και στη Ρωσία για τους αδ. Bakunin, Κροπότκιν και ίσως τον Λένιν.
Το επαναστατικό αίτηµα των λαών για λαϊκή κυριαρχία, ισότητα, ελευθερία και αδελφότητα που εµφανίστηκε µετά την πτώση του Ναπολέοντα 1815, δηµιούργησε την λεγοµένη Αρχή των Εθνοτήτων που αργότερα µετονοµάστηκε Αυτοδιάθεση των λαών.
Ας εστιάσουµε όµως την προσοχή µας στην ΝΑ περιοχή της Ευρώπης, στην Ιταλία και την Ελλάδα για να προσδιορίσουµε και τον χώρο που µας ενδιαφέρει ειδικότερα.
Όλα τα ιδεολογικά ρεύµατα της εποχής πέρασαν από την Ιταλία στα Ιόνια νησιά και κατόπιν στην Ελλάδα. Και είπα Ιταλία, ορθότερα, την κατακερµατισµένη Ιταλία όπου όλες οι µεγάλες δυνάµεις της εποχής είχαν ιδρύσει µικρά προτεκτοράτα. Εκεί έπνεε το πνεύµα του Risorgimento (της Παλιγγενεσίας) και της ενοποίησης.
Το πνεύµα του Μazzini και του Buonarotti που συνδύαζαν ένα ροµαντικό διεθνισµό και ένα τοπικό εθνικισµό, µε ένα φιλελεύθερο πρώιµο σοσιαλισµό.
Τα Ιόνια νησιά λόγω της γειτνίασης µε την Ιταλία δέχτηκαν όλες αυτές τις ιδεολογικές επιδράσεις και αφουγκράστηκαν από νωρίς τον επαναστατικό πυρετό.
Αλλά, ας ξετυλίξουµε το κουβάρι της ιστορίας.
Ελλάδα λοιπόν, 27 Σεπτεµβρίου του 1831 και ο χρόνος σταµάτησε µε την δολοφονία του µεγάλου Έλληνα και κυβερνήτη της Ελλάδος, του αδ. Ιωαν. Καποδίστρια. Γεγονός καταστροφικό για το µέλλον της Ελλάδος, που εξ αιτίας του αναγκάστηκε να δεχθεί την δοτή βασιλεία, σε µια εποχή ανασυγκρότησης, που έγινε η αιτία οπισθοδρόµησης και δεινών, στη διάρκεια πολλών ετών.
Ο γνωστός µας υπουργός εξωτερικών του τσάρου, Nesselrode, είπε: η Ελλάδα θα νοιώσει µε την πάροδο του χρόνου όλο και περισσότερο την απώλεια ενός αναντικατάστατου άνδρα, τον οποίο ο τσάρος είχε περιβάλει µε όλη του την εκτίµηση. Ο Αδ. Καποδίστριας ήταν µόνον 55 ετών.
Κηδεµονία λοιπόν των µεγάλων δυνάµεων µε την καθιέρωση της µοναρχίας του Όθωνα. Μάιος 1832.
Πολιτικοί ανταγωνισµοί, διαβρωµένες συνειδήσεις, λαϊκή εξαθλίωση. Επανάσταση του Καλλέργη 9/1843 για την κατάκτηση και τη χορήγηση Συντάγµατος.
Το 1854 αρχίζει ο Κριµαϊκός πόλεµος Γάλλοι, Άγγλοι και Τούρκοι πολεµούν τους Ρώσους, που ταπεινώνονται.
Οι υπόδουλοι Έλληνες βρίσκουν την ευκαιρία µε την βοήθεια των ελεύθερων Ελλήνων, των εθνικών εταιρειών και εθελοντών, να επαναστατήσουν στη Θεσσαλία, Ήπειρο, Μακεδονία και Κρήτη. Οι Τούρκοι µε την βοήθεια των Μεγ. Δυνάµεων απωθούν τους Έλληνες και καταπνίγουν όλες τις εστίες.
Παράλληλα οι Αγγλογάλλοι στέλνουν στρατό επιτήρησης στον Πειραιά που παραµένει επί 2,5 χρόνια. Ο Όθων και η Ελληνική Κυβέρνηση υποχρεώνονται να αποσύρουν τους Έλληνες αξιωµατικούς. Ο Όθων ήταν οπαδός της Μεγάλης Ιδέας του Κωλέτη, όπως διετυπώθη αυτή στην Εθνοσυνέλευση, του Ιανουάριου 1844. Ο Όθων πάντα ονειρευόταν µία τέτοια ουτοπική εξέλιξη. Λίγο αργότερα, το 1859 άρχισε ο αντιδυναστικός αγώνας ενάντια στην απολυταρχική του διακυβέρνηση.
Ακολουθεί η Ναυπλιακή επανάσταση του 1862.
Ο Όθων υπό την πίεση των Αγγλογάλλων και την γενική δυσαρέσκεια αποφάσισε να παραιτηθεί και να φύγει από την Ελλάδα τον Οκτώβριο του 1862.
Ο πολιτικός αναβρασµός εκφράζεται µε κάθε είδους αντίδραση και κοινωνική διαµαρτυρία. Ιδρύονται πολιτικοί σύλλογοι, Ρήγας, Εθνικό φρόνηµα, Ιερός Αγών και η Δηµοκρατική Ανατολική Οµοσπονδία σε πολλές Βαλκανικές χώρες κ.α
Θα σταθώ µόνο στον σύλλογο Ρήγας Φεραίος. Ο λόγος της ίδρυσής του περιγράφεται στη διακήρυξή του της 10.11.1862, αποσπασµατικά διαβάζω:
«Η επανάστασις δεν ετελείωσε διότι ο σκοπός αυτής τελικός, δεν ήτο η εκθρόνισις του Όθωνος µόνη, αλλά η ανάπλασις της κοινωνίας και η θεµελίωσις της κοινωνίας και η θεµελίωσις νέας πολιτικής τάξεως …αν δεν αναµορφωθή η Ελληνική κοινωνία θα αλλάξωµεν αυθέντην, τον οποίον µας επέβαλον οι ξένοι».
Τα µέλη που είχε ο Σύλλογος ήταν 143. Δεν είναι εύκολο να ανιχνευθούν πόσοι τεκτ. συµµετείχαν εκτός από τους αδ. Ν. Σαρίπολο, Αλεξ. Πραίδη, Γεωργ. Ζαβιτσιάνο, Θεοδ. Φλογαΐτης. Επίσης τον µετέπειτα πρωθυπουργό αδ. Επαµ. Δεληγιώργη, ως νέο και φέρελπι πολιτικό, που συµπορευόταν µε τις αρχές του Ρήγα.
Μία από τις ανοικτές πολιτικές πράξεις του Ρήγα ήταν η υποστήριξη της εκλογής του πρίγκηπα Αλφρέδου της Αγγλίας ως νέου βασιλέως των Ελλήνων. Μετά το δηµοψήφισµα ο Αλφρέδος συγκέντρωσε 240.000 ψήφους έναντι 14.000 όλων των άλλων υποψηφίων !
Η πρόταση του Ρήγα ήταν… «αν δεν γινόταν δεκτός ο Αλφρέδος, τότε… Κάτω ο Θρόνος, παρά να πέσει η Ελλάς ας πέση η Μοναρχία».
Το δίληµµα ήταν Αλφρέδος η Δηµοκρατία.
Ο σύλλογος αυτός ήταν βραχύβιος και διαλύθηκε µετά από µερικούς µήνες.
Τι γινόταν όµως στην Ιόνιο Πολιτεία, η οποία γνώρισε επίσης πολλούς κυριάρχους (Ενετούς, Γάλλους, Ρώσους και Άγγλους);
Τα πράγµατα είχαν µιαν άλλη τροπή. Η επικυριαρχία δεν ήταν στυγνή. Υπήρξε παράλληλα θετική επίδραση µιας ανώτερης παιδείας και καλλιέργειας, µουσικής και τεχνών, κουλτούρας µε µια λέξη, που διέφερε ουσιαστικά συγκρινόµενη µε εκείνη της Οθωµανικής βαρβαρότητας .
Οι Επτανήσιοι, είχαν την ευκαιρία της εύκολης µετακίνησης προς τα Ιταλικά Πανεπιστήµια όπου και σπούδασαν, έγιναν κοινωνοί των νέων ρευµάτων και ιδεών.
Ειδικότερα η διακυβέρνηση των Άγγλων µετά την ήττα των Γάλλων του Ναπολέοντα, σύµφωνα µε τη Συνθήκη των Παρισίων, ήταν µακροχρόνια, κράτησε από το 1815 έως το 1864.
Ο πρώτος κυβερνήτης των Ενωµένων Πολιτειών των Ιονίων Νησιών, Maitland µε την σκληρή, ανελεύθερη και αυταρχική διακυβέρνηση, εκτός των άλλων ήταν και φιλότουρκος, διακήρυττε την ουδετερότητα των Ιονίων, αλλά υποδεχόταν τα Τουρκικά πλοία και τα ανεφοδίαζε. Κάθε κίνηση κατά των Οθωµανών τιµωρείτο σκληρά µε εξορίες, φυλακίσεις, βασανιστήρια.
Μετά το 1822 άλλαξε κάπως η εξωτερική πολιτική της Αγγλίας µε τον φιλέλληνα αδ. Γεώργιο Canning. Φωτεινή εξαίρεση ήταν η ίδρυση της Ιονίου Ακαδηµίας το 1824 δηλ. του πρώτου Πανεπιστηµίου στον Ελλαδικό χώρο.
Από το 1830 εµφανίζονται οι πρώτες µαχητικές φιλελεύθερες κινήσεις εναντίον των Άγγλων και σκέψεις για την Ένωση. Μεταξύ άλλων πρωτοστατούν ο αδ. Φρ. Πυλαρινός µε τον Γερ. Λιβαδά ιδεολογικό αρχηγό της αγροτιάς. κ.α
Η διακυβέρνηση της Επτανήσου σε όλη τη διάρκεια της Αγγλικής «προστασίας» παρουσίασε αυξοµειώσεις σκληρότητας και φιλελευθερισµού.
Ξεχώρισε η αρµοστεία του αντιστράτηγου – λόρδου John Colborne, Baron of Seaton, Κυβερνήτη (1842-1849) µια ξεχωριστή προσωπικότητα, φιλελεύθερη και προοδευτική. Αυτός αναδιοργάνωσε το εκπαιδευτικό σύστηµα, επέτρεψε την ίδρυση λεσχών, ιδιωτικών τυπογραφείων, την ελευθερία του τύπου, την εκλογή Δηµοτικών Συµβουλίων και έλαβε πολλά άλλα θετικά οικονοµικά και διοικητικά µέτρα. Ο διάδοχός του Henri Ward, ήταν ένας αντιδραστικός κυβερνήτης που χάλασε το λαµπρό έργο του Bαρώνου Seaton. Να τι έγραφε ένας από τους εξορισµένους ηγέτες, ο ριζοσπάστης Ηλ. Ζερβός Ιακωβάτος «Πολυχρόνιος, πολυβάσανος και πολυστένακτος, η επί των Αντικυθήρων αιχµαλωσία µου». Η τακτική αυτή των Άγγλων, δεν άργησε να φέρει τις αντιδράσεις των Επτανησίων.
Η δεκαετία του 1850 ήταν πολύ κρίσιµη γιατί τότε συνέβησαν πολλά φιλελεύθερα κινήµατα, ιδίως στη γειτονική Ιταλία.
Πολλοί πολιτικοί Ιταλοί φυγάδες βρήκαν καταφύγιο στα Ιόνια νησιά. Έτσι ξεκίνησε µία ζύµωση και επιρροή.
‘Όπως ήταν επόµενο οι επτανήσιοι πολιτικοί άνδρες υιοθέτησαν τις διάφορες επιρροές αλλά και τα τοπικά ρεύµατα που µορφοποίησαν τις πολιτικές οµάδες τους. Ιστορικά η πολιτική κίνηση αυτής της εποχής ονοµάστηκε όπως προαναφέρθηκε Επτανησιακός Ριζοσπαστισµός κυρίως ενάντια στην Αγγλοκρατία, (περίοδο 1847 – 1864, προεκτεινόµενο µπρος πίσω µερικά χρόνια).
Στην Ελλάδα την εποχή εκείνη (1855) ο αστικός πληθυσµός ήταν µόλις 8% και ο αγροτικός 70%. Το 75% των καλλιεργησίµων κτηµάτων ανήκαν σε µεγάλα τσιφλίκια.
Ας µην ξεχνάµε ότι οι πρώην κοτζαµπάσηδες έχουν καταλάβει πάλι καίριες θέσεις στο νεοσύστατο κρατικό µηχανισµό.
Μια πιο βαθειά εξέταση και µελέτη µάς φανερώνει ότι εµφανίζονται κάτω από τον γενικό όρο Ριζοσπάστες (Radical) τουλάχιστον τρία βασικά κινήµατα - τάσεις .
Το πρώτο ήταν το µεταρρυθµιστικό, µετριοπαθές εθνικό, που ζητούσε αλλαγές στην διοίκηση και ένωση µε την Ελλάδα. Εκεί συναντάµε την ηγετική µορφή του αδ. Πέτρου Βράιλα Αρµένη ενός φωτισµένου Κερκυραίου πατριώτη, φιλοσόφου και λογίου, επίσης του αδ. Ανδρέα Μουστοξύδη, σπουδαίου ιστορικού και λογίου, ακαδηµαϊκού στην Γαλλία και Μόναχο, πολέµιου της Αγγλικής κατοχής και αργότερα υπέρµαχου της Ένωσης, τον αδ. Στέφανου Παδοβά, νοµικού, εισαγγελέως, βουλευτή και Πρόεδρου της Ιονίου Βουλής, του αδ. Ιωαν. Πετριτσόπουλου ποιητή και λόγιου, συνεκδότη της εφηµερίδας Πατρίς και βουλευτή του ο Αντ. Δάνδολου αξιωµατικού του Γαλλικού στρατού, βουλευτή, ηγετικού µέλους των Ριζοσπαστών, Βουλευτή του αδ. Σωκράτη Κουρή Βουλευτή κα.
Το δεύτερο ήταν οι καθαροί ριζοσπάστες, µαχητικοί κοινωνιστές (πρόδροµοι σοσιαλιστικοί) που απαιτούσαν ελευθερία, ισότητα και αδελφοσύνη, αλλά και την ένωση µε την Ελλάδα. Το κίνηµα αυτό είχε εδραιωθεί κυρίως στην Κεφαλονιά και Ζάκυνθο. Ένα µικρό απόσπασµα από το ψήφισµα της Ιονίου Βουλής του 1850 που επεδόθη στους Άγγλους.
Εδώ δεν µπόρεσα να επισηµάνω ονόµατα τεκτόνων παρότι υπήρξαν µεγάλες πατριωτικές ηγετικές µορφές, όπως του Ιωσήφ Μοµφεράτου, του Παν. Πανά, Ηλ. Ιακωβάτου, Ι. Τυπάλδου, µε εξαίρεση του αδ. Φρ. Δοµενεγκίνη. Επίγονοι όµως του κόµµατος αυτού και µεγάλες επαναστατικές προσωπικότητες υπήρξαν οι τέκτονες, Φρ. Πυλαρινός, ο Ρόκκος Χοϊδάς, Πλ. Δρακούλης , ο Θεοδ. Φλογαίτης, Τιµ. Φιλήµων και Γεώργιος Φιλάρετος χωρίς να παραλείψω τον πρώτο Μεγ. Διδ. Νικόλαο Δαµασκηνό της Μεγ. Αν. της Ελλάδος που θα αναφερθώ παρακάτω.
Μας µένει όµως και το τρίτο ανεξάρτητο κόµµα που αποκαλούνταν Προστασιανό ή Καταχθόνιο, διότι θεωρείτο Αγγλόδουλο και εξυπηρετούσε τις προσωπικές φιλοδοξίες των οπαδών και τις απολαβές από την συνεργασία του µε τους προστάτες Άγγλους. Αυτό το ύποπτο και προδοτικό κόµµα ήταν βεβαίως και ο στόχος των άλλων δύο που µόλις σας ανέφερα.
Το 1858 επήλθε µια διάσπαση των ριζοσπαστών λόγω της φυλάκισης και εξορίας των ηγετών της (Μοµφεράτος – Ιακωβάτος) που έφερε εξασθένηση και αντιπαραθέσεις µεταξύ των παλαιών αληθών και νέων ενωτικών µελών (Κ. Λοµβάρδου). Όλος ο ιδεολογικός αγώνας γινόταν εκτός από την φυσική παρουσία των ηγετών, στα τοπικά διοικητικά όργανα, µέσω της ελευθεροτυπίας και των εφηµερίδων της εποχής. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα πύρινα, επαναστατικά άρθρα εναντίον των Άγγλων κυρίως, αλλά και µεταξύ των διαφόρων κοµµάτων.
Σας αναφέρω τις πιο γνωστές εφηµερίδες της εποχής, o Φιλελεύθερος, ο Ρήγας, η Αναγέννησις, η Αλήθεια, ο Εργάτης των ριζοσπαστών, ο Φίλος του Λαού των Προστασιανών, ο Φιλαλήθης, η Πατρίς , το Μέλλον, η Ένωσις των Μεταρρυθµιστών. Στα έντυπα αυτά µπορεί κανείς να διαβάσει κείµενα των αδ. τεκτόνων της εποχής, θα προσθέσω και το σπουδαίο περιοδικό της εποχής «Νέος Ελληνοµνήµων» µε πλούσια ύλη, που από το 1843 εκδόθηκαν 21 τόµοι από τον αδ. Ανδρέα Μουστοξύδη και αργότερα από τον αδ. Σπ. Λάµπρου.
Το φθινόπωρο του 1860 στην Αθήνα ιδρύθηκε κοµιτάτο µε σκοπό την προώθηση των προοδευτικών δηµοκρατικών και φιλελεύθερων ιδεών, την συµµετοχή στον αντιβασιλικό αγώνα αλλά και την αποστολή Εθελοντών αγωνιστών στο πλευρό του Γαριβάλδη και του Μazzini, για την Ιταλική ενοποίηση ενάντια στην Αυστριακή παρουσία.
Ηγετική µορφή στο κοµιτάτο αυτό ήταν ο Κεφαλλονίτης καθηγητής της Φιλοσοφίας (Παν. Αθηνών) αδ. Φραγκίσκος Πυλαρινός. Ο οποίος αφού εξορίστηκε από τα Επτάνησα εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και δηµοσιογραφούσε εναντίον των Άγγλων οι οποίοι πέτυχαν να φυλακισθεί στο Παλαµήδι του Ναυπλίου! Αλλά και από το Πανεπιστήµιο τον απέλυαν για τις ανατρεπτικές του ιδέες.
Άλλος προοδευτικός ασυµβίβαστος Ιθακήσιος, αδ. τέκτων ήταν ο Πλάτων Δρακούλης, νοµικός και κοινωνιολόγος. Δηµοσιογραφούσε στην φιλελεύθερη εφηµερίδα του αδ. µας Τιµολέοντος Φιλήµονα, Αιών και στην σοσιαλιστική εφηµερίδα και περιοδικό Άρδην.
Έτσι πίστευε πως έπρεπε να αλλάξει το κοινωνικό οικοδόµηµα «εκ θεµελίων». Εκλέχτηκε βουλευτής και συνέγραψε πολύ αξιόλογες σοσιαλιστικές πρωτοπόρες µελέτες, βιβλία και άρθρα σε περιοδικά όπως (το Εγχειρίδιον του Εργάτη, την Έρευνα και το φιλοσοφικό Φως εκ των Ένδον).
Στην Κων/πολη αρχίζουν να δηµιουργούνται σύλλογοι, λέσχες και πολιτιστικές οργανώσεις µεταξύ πολλών ξεχωρίζει ο Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος Κων/πόλεως που θα πρωτοστατήσει σε επαναστατικές ενέργειες.
Και φτάνουµε στην έξοδο του Όθωνα 1863. και στην εγκατάσταση του προεπιλεγµένου από τους Άγγλους Γεωργίου του Α’ ως νέου Βασιλέως των Ελλήνων το 1864 µε προίκα τα Ιόνια νησιά. Θα αναρωτηθείτε τί έγινε ο εκλεγµένος του δηµοψηφίσµατος Αλφρέδος. Τίποτα, αγνοήθηκε, διότι θα συναντούσε την άρνηση της Ρωσίας κι έτσι η Αγγλική διπλωµατία βρήκε εναλλακτικά τον πιο ουδέτερο αλλά οπωσδήποτε ανήκοντα στη σφαίρα της Αγγλικής επιρροής Δανό ανήλικο πρίγκιπα Γεώργιο.
Τον Σεπτέµβριο του 1863 έχουµε την ψήφιση της Ένωσης, στην Ιόνια Βουλή από τους Μεταρρυθµιστές, Νέους Ριζοσπάστες Ενωτιστές του Λοµβάρδου και τους Καταχθόνιους, ενώ οι γνήσιοι παλιοί Ριζοσπάστες του Ιακωβάτου και Μοµφεράτου απείχαν!
Τον Μάιο του 1864 πραγµατοποιήθηκε η Ένωσις µε την Ελλάδα. Ο συνολικός πληθυσµός της Ελλάδας αυξάνεται µε τις 360.000 επτανησίων στο 1.460.000. Οι Επτανήσιοι βουλευτές θα συµµετέχουν πλέον ισότιµα στην Ελληνική Βουλή.
Έτσι το ανήσυχο αλλά ώριµο πνεύµα της Επτανήσου θα µεταπηδήσει στην Αθήνα και θα φέρει δυναµικά την εγκαθίδρυση ενός γνήσιου δηµοκρατικού κοινοβουλευτισµού, ενάντια στα παλαιά πολιτικά κοµµατικά πλαίσια, τουλάχιστον για µια περίοδο έως το τέλος του 19ου αιώνα.
Η ένωση τόνωσε το εθνικό αίσθηµα και ανύψωσε την Μεγάλη Ιδέα και όλες οι µικρότερες πολιτικές παραλλαγές και φούγκες οι οποίες απετέλεσαν τον κυρίαρχο πυρήνα ενός ιδεολογικού οράµατος του Ελληνισµού (δηλ. την απελευθέρωση όλων των ελληνικών εδαφών και πληθυσµών και την εθνική ενοποίηση).
Εν τω µεταξύ στη Βαλκανική υπάρχουν µεγάλες αλλαγές, όπως η ένωση Βλαχίας µε την Μολδαβία (1859) και η δηµιουργία της Ρουµανίας, η εµφάνιση της κίνησης του πανσλαβισµού µε την νέα εξωτερική πολιτική της Ρωσίας που αργότερα ενδυναµώνει την εθνική υπόσταση της Βουλγαρίας µε την ίδρυση της εκκλησιαστικής Εξαρχίας του 1870 και την συνθήκη του Αγ. Στέφανου 1878. Και δεν θα παραλείψω τον πανγερµανισµό του Μπίσµαρκ το 1867 και την υπαγωγή της Βοσνίας Ερζεγοβίνης στην σφαίρα επιρροής της Αυστροουγγαρίας.
Συνεχίζοντας την έρευνά µου, διαπίστωσα µε έκπληξη ότι πολλοί από τους προαναφερόµενους Ριζοσπάστες στην Αθήνα εµφανίζονται να συµµετέχουν από τα 1875 σε έναν άλλο νεώτερο πολιτικό Σύλλογο Ρήγα, µε 400 µέλη περίπου.
Ως πρόεδρος το 1877, αναφέρεται ο αδ. της Στ. Πυθαγόρας, Αναστάσιος Στούπης, νοµικός, υφηγητής Πανεπιστηµίου, αρεοπαγίτης. Δύο χρόνια µετά πρόεδρος ο αδ. Αλεξ. Ολύµπιος, δικηγόρος. Ως µέλος ο αδ. Θεοδ. Κολοκοτρώνης –εγγονός, (Φαλέζ ψευδώνυµο της δηµοσιογραφίας) βουλευτής, ο αδ. Αριστ. Ρούκης δηµοσιογράφος και Βουλευτής το 1872, που συνελήφθη το 1879 για τις ιδέες του. Παράλληλα εκδίδουν και την οµώνυµη εφηµερίδα Ρήγας, όπου δηµοσιεύονταν πύρινα άρθρα, Δ/της εφηµερ. ο Αδ. Γεράσιµος Λυκιαρδόπουλος ο αρχισυντάκτης του Αιώνα. Κάτω από τον τίτλο Ρήγας, υπήρχε επεξήγησις «Εφηµερίς των Αρχών Ανατολικής Οµοσπονδίας»!
Σκοπός ίδρυσης η πλήρης πολιτική ελευθερία, η εναντίωσις απέναντι στην φαυλοκρατία και συναλλαγή, η αδελφοποίησις των λαών της Ανατολής υπό την µορφή της Ανατολικής Οµοσπονδίας. Πάλι εµφανίζεται το όραµα του Ρήγα που όµως στη διάρκεια τόσων δεκαετιών γίνεται ένα ελαστικό σύµβολο. Όπως σε πολλά δηµοσιεύµατα ο Σύλλογος µιλά για την αναγκαιότητα αποτροπής του πανσλαβισµού. Τεκτονικά στελέχη του Ρήγα συµµετέχουν και σε άλλες µυστικές οργανώσεις, όπως ο Κοµιτάτο της Εθνικής Σωτηρίας και ο Εθνικός Δεσµός. Ο Σύλλογος Ρήγας φαίνεται ότι σταµάτησε τη δράση του το 1880. Σχετικά ο αδ. Αριστ. Ρούκης αναπολεί και γράφει σε άλλο έντυπο της εποχής «επί των ηµερών του µακαρίτου Ρήγα».
Επισηµαίνω τη χρήση του ονόµατος ΡΗΓΑΣ και τη διαπίστωση της έκδοσης και κυκλοφορίας ενός περιοδικού στην Τεργέστη του 1844 και τεσσάρων εφηµερίδων µε τον τίτλο Ρήγας στη Ζάκυνθο 1851, στην Κέρκυρα 1871, στην Αθήνα 1876 και στο Βόλο 1885! Νοµίζω ότι αξίζουν λίγα λόγια για τους αδ. µέλη του Ρήγα.
Μια µεγάλη µορφή φιλελεύθερου αγωνιστή και µέλους του Ρήγα, ήταν αυτή του τέκτονα Γεώργιου Φιλάρετου, διδάκτορος νοµικού και δηµοσιογράφου, µε διεθνή παρουσία στα νοµικά θέµατα. Το 1880 συνεργάστηκε κατόπιν προσκλήσεώς του από τον Μεγ. Διδ. Νικ. Δαµασκηνό καθηγητή της Νοµικής σχολής!
Ο Γ. Φιλάρετος είχε πει τότε πως η συνεργασία του αυτή «ήταν το καλύτερον διδασκαλείον Δικηγορίας» και συµπληρώνω την ιδεολογική ταύτιση των δύο ανδρών. Ο Φιλάρετος ασχολήθηκε µε την δηµοσιογραφία και εξέδωσε την αντιβασιλική εφηµερίδα Ριζοσπάστης 1908-10. Εξελέγη βουλευτής και υπουργός Δικαιοσύνης και αριστίνδην Γερουσιαστής. Ήταν συνεργάτης του Ελ. Βενιζέλου.
Μία ακόµη κορυφαία πρωτοπόρα υπερήφανη τεκτονική παρουσία ήταν εκείνη του αντιεισαγγελέα του αδ. Ρόκκου Χοϊδά . Η ζωή του ήταν µια περιπέτεια γεµάτη αγώνες. Εξελέγη πολλές φορές Βουλευτής. Ο Χοϊδάς και ο Τιµ. Φιλήµων είχαν προσφέρει την Βουλευτική τους αποζηµίωση υπέρ της Εθνικής Άµυνας και τις ανάγκες του απελευθερωτικού αγώνα των υποδούλων αδελφών.
Σε κάποια περίπτωση για να υπερασπιστεί άγνωστους διαδηλωτές έξω από τη Βουλή παρενέβη για να τους προστατέψει και τάβαλε µε τον συνταγµατάρχη και βουλευτή Δ. Στάικο, µε τελικό αποτέλεσµα να τραυµατιστεί σοβαρά σε µονοµαχία τιµής ! Λίγο αργότερα 1888 φυλακίστηκε µε τριετή ποινή, για ένα εµπρηστικό άρθρο στο περιοδικό Ραµπαγά, εναντίον του βασιλέως Γεωργίου και του διαδόχου Κων/νου.
Οι συνθήκες κράτησης του στις φυλακές Χαλκίδος, ήταν άθλιες. Η υγεία του ήταν κλονισµένη, όµως δεν καταδέχτηκε να υποβάλει αίτηση χάριτος. Έτσι δυστυχώς κατέληξε άδοξα µια φλογερή ψυχή!
‘Όµως ο λόγος που έχει καταγραφεί στα πρακτικά µιας συνεδριάσεως του Ρήγα, τον κάνει να ζει ακόµη: Ο πατήρ των ιδεών µας, ο εθνοµάρτυρας Ρήγας, όταν εκήρυττε την Ελλάδα µεγάλην από του Ίστρου µέχρι του Ταινάρου και αδελφήν των αναξιοπαθούντων λαών της Ανατολής, µεθ’ ων ήννόει να την συνδέση εν δηµοκρατική οµοσπονδία, δεν εφαντάζετο ότι θα έλθη εποχή αθλία, αδόξου εκστρατείας µέχρι Δοµοκού και πετσωµατικής δυναστείας εξοπλίσεως...
Πρέπει να αναφερθώ όµως και στην προσωπικότητα του αδ. Τιµ. Φιλήµονα γιου του µεγάλου Ιστορικού του 1821, Ιωάννη, νοµικού και δηµοσιογράφου, βουλευτή και δηµάρχου Αθηναίων το 1888. Ιδρυτού της Βιβλιοθήκης της Βουλής και της Ιστορικής Εθνολογικής Εταιρίας (Παλ. Βουλή). Μιας φιλελεύθερης πατριωτικής παρουσίας . Οι αδ. µας Χοϊδάς, Φιλήµων και ο Φιλάρετος µαζί µε κάποιους άλλους συνέστησαν το 1882 το πρώτο Δηµοκρατικό Κόµµα στην Ελλάδα.
Όταν ξεκίνησα την έρευνά µου δεν φαντάστηκα ότι θα οδηγούµην στην µυθιστορηµατική υπόθεση του διαδόχου Πρίγκηπα Μουράτ Ε’.
Όντως µέσα από την συνύπαρξη και συναντίληψη στις τεκτ. στοές της Κωνστ/πολης, Union d’ Orient (1858), Etoile de Bosphore (1856), Oriental Lodge µε τον αδ. Κλεάνθη Σκαλιέρη, Στεφ. Σκουλούδη και αρκετούς άλλους Έλληνες, Οθωµανούς, Γάλλους και Άγγλους τέκτονες άρχισε να συζητείται η υλοποίηση και δηµιουργία ενός ισότιµου φιλελεύθερου κράτους των λαών της Ανατολής.
Υψηλά ιστάµενοι φιλελεύθεροι και ριζοσπάστες Τούρκοι αξιωµατούχοι και Έλληνες µύησαν τον πρίγκηπα Μουράτ Ε΄ το 1872.
Στις 17.5.1876 καθαιρείται ο Σουλτάνος Αbdul Aziz και ανακηρύσσεται Σουλτάνος ο Μουράτ ο Ε’. Αρχίζει άµεσα µία διοικητική µεταρρύθµισης και νέο Σύνταγµα. Δηµιουργείται το πρώτο Οθωµανικό κοινοβούλιο.
Ο Μουράτ επικοινωνεί µε τον αδ. Επαµ. Δεληγιώργη για συνεργασία των δύο λαών. Εν τω µεταξύ αυτοκτονεί ο καθαιρεθείς Αbdul Aziz. Η αρχική ηρεµία χαλά και µετά από τρεις µήνες (19.8.1876) ο Μουράτ καθαιρείται και περιορίζεται ως φρενοβλαβής στο παλάτι Τζιραγάν. Ανέρχεται στον θρόνο ο Αβδούλ Χαµίτ (1876-1909). Αναστέλλονται όλες οι Συνταγµατικές παραχωρήσεις της Τανζιµάτ (Μεταρρύθµισης). Εξορίζεται ο φιλοευρωπαϊστής αδ. Μιδάτ Πασάς, η σχεδιαζόµενη προσέγγιση Ελλήνων και Οθωµανών ναυαγεί. Οι Έλληνες και Τούρκοι φίλοι του Μουράτ προσπαθούν να βοηθήσουν και να τον απελευθερώσουν, (4/1877). Δυστυχώς αποτυγχάνουν και συλλαµβάνονται.
Ο Κλ. Σκαλιέρης µε την βοήθεια φίλων του κρύβεται και διαφεύγει στην Ελλάδα τον Αύγουστο το 1878. Έτσι έληξε κι αυτή η ευκαιρία ειρηνικής υλοποίησης του σχεδίου της Ανατολικής ιδέας. Αλλά η ιστορία της Ανατολικής Οµοσπονδίας δεν τελειώνει εδώ.
Τριάντα χρόνια µετά την υπόθεση του Μουράτ, έχουµε την επανάσταση των Νεοτούρκων 8/1908 οι πρωτεργάτες Τούρκοι αξιωµατικοί τεκτ. Ταλάατ Πασάς, Εµβέρ Μπέης, Σεµπαχεδδίν Πρίγκηψ, Ισµαήλ Κεµάλ, Σαδίκ πασάς, προσπαθούν να ανατρέψουν του Σουλτάνο Αβδούλ Χαµίτ και ζητούν την εφαρµοστή του Συντάγµατος του 1876. Όλη η Οθωµανική αυτοκρατορία πάλλεται από ενθουσιασµό και από την τεκτονική τριλογία Ελευθερία, Ισότης, Αδελφότης συµπληρωµένο από το σλόγκαν «Η σωτηρία βρίσκεται στη Γνώση». Όλοι οι λαοί ανεξαιρέτως ξέχασαν ό,τι τους χώριζε.
Από την ελληνική πλευρά έχουµε τους νεότερους θιασώτες της Ανατολικής ιδέας (1908 – 1912) µε κύριους εκπροσώπους τους ιδρυτές της Οργάνωσης Κωνς/πόλεως Ίωνα Δραγούµη και Αθαν. Σουλιώτη Νικολαΐδη, αλλά και τους Στεφ. Σκουλούδη, τον γιό του Κλ. Σκαλιέρη Γεώργιο και πολλούς παλαιούς αδ. όπως τον Αλεξ. Ολύµπιο, τον Αθαν. Βρυζάκη, τον Γ. Θεοτόκη, τον Ν. Καζάζη αλλά και σύσσωµο το πλήρωµα της Στ. Αρµονία κ.α.
Ο τεκτ. αδ. του πρίγκηπα Σεµπαχεδίν, Φασλή Μπέης θα µιλήσει το καλοκαίρι του 1908 στη Στοά Υψηλάντης για την δηµιουργία ενός Ανατολικού Οµόσπονδου κράτους, βασισµένου στις τεκτονικές αρχές και την συνεργασία των Ελλήνων και Οθωµανών τεκτόνων, µε τους Φιλελεύθερους.
Δυστυχώς η στάση του Κοµιτάτου, Ένωσις και Πρόοδος, των Νεοτούρκων γρήγορα εµφανίζει µια καθαρά εθνικιστική µιλιταριστική αντίληψη, διαφωνεί µε το άλλο παρακλάδι των Φιλελευθέρων του Σεµπαχεδίν και πλέον χάνεται κάθε ελπίδα συνεννόησης µε τους Έλληνες και τους άλλους υπηκόους της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας. (Αρµενίους, Αλβανούς, Σλάβους - Σέρβους, Μαυροβούνιους, Ρωµούνους και άλλες µικρότερες οµάδες).
Σηµειώνω µια τελευταία αναλαµπή όπου θα συναντήσουµε την πρότυπο ιδέα του Ρήγα να αναβιώνει σε νέα σχήµατα συνεργασίας ως Σύµφωνο Βαλκανικής Συνεννόησης το 1930 µε κύριους υποστηρικτές τους αδ. αδ. Ελ. Βενιζέλο και Αλεξ. Παπαναστασίου και Μουσταφά Κεµάλ, όπως επίσης η τελευταία ειρηνική αναλαµπή της Βαλκανικής Εntente του 1934 µεταξύ Ρουµανίας, Γιουγκοσλαβίας, Τουρκίας και Ελλάδος.
Χρονικά η προσπάθειά αυτή συµπίπτει µε την επικράτηση του φασισµού. Η πολιτική περιπέτεια της Ευρώπης στη διάρκεια του 20ου αιώνα µε τους δύο παγκόσµιους πολέµους και τους πολλούς -ισµους κατέληξε να υιοθετήσει ως πολιτισµική της ταυτότητα τον φιλελευθερισµό και τον σοσιαλισµό, σε συνδυασµό µε τις αρχές της δηµοκρατίας, της ισότητας και της αδελφότητας των λαών.
Το συµπέρασµα από αυτό το µικρό οδοιπορικό είναι η διαπίστωση ότι υπήρξαν πολλοί πρωτοπόροι τέκτονες και πρωτεργάτες, ενεργοί και ανήσυχοι πατριώτες, αγωνιστές που έβλεπαν και µάχονταν την κοινωνική αδικία.
Που διώχτηκαν και υπέφεραν για τις ιδέες και τους αγώνες τους.
Που ζήσανε και αγωνιστήκανε υιοθετώντας τα ίδια δύσκολα άπιαστα όνειρα του Ρήγα Φεραίου, της Μεγ. Ιδέας, της Βαλκανικής Ανατολικής Οµοσπονδίας, της Μεγ. Ελλάδας του αδ. Ελευθ. Βενιζέλου.
Ας βοηθήσουµε αλλήλους ενωµένοι ψυχικά και πνευµατικά και γιατί όχι και υλικά, έχουµε πολλά που µας ενώνουν και λίγα που µας χωρίζουν. Οι δρόµοι είναι ανοικτοί µας περιµένουν, υπάρχει ακόµη ο Πυθαγόρας, ο Ρήγας Φεραίος, ο Υψηλάντης…