ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

Thomas Dundas

 O άγνωστος Μεγάλος Διδάσκαλος της Γαληνοτάτης Μεγάλης Ανατολής της Ελλάδος

Του Ε. Σ. Κ

Όπως έχει καταγραφεί εδώ και αρκετά χρόνια στην ελλιπή ελληνική τεκτονική βιβλιογραφία, ο πρώτος Μεγάλος Διδάσκαλος της Γαληνοτάτης Μεγάλης Ανατολής της Ελλάδος εν Ανατολή Κερκύρας, που ίδρυσε στις αρχές του 19ου αιώνα ο Διονύσιος Ρώµας, υπήρξε ο πρώτος Μεγάλος Διδάσκαλος της Ηνωµένης Μεγάλης Στοάς της Αγγλίας, Δούκας του Sussex Augustus Frederick.

Η προσφορά του αξιώµατος του Μεγάλου Διδασκάλου έγινε στον Δούκα την 3η Μαΐου 1816¹, αλλά η αποδοχή από µέρους του έγινε επτάµισι χρόνια αργότερα. Η Αυτού Βασιλική Υψηλότης έχοντας λάβει γνώση των πεπραγµένων της Τεκτονικής Συνέλευσης της Κέρκυρας [Radunanza Generale e Centrale Massonica della Grecia]² και της σύστασής της σε Μεγάλη Ανατολή της Ελλάδας, συνέταξε στις 9 Δεκεµβρίου 1823 ένα Κονκορδάτο αναγνώρισής της σε δύο αντίγραφα υπογεγραµµένα από τον ίδιο, τον ένα εκ των δύο Μεγάλων Γραµµατέων της Μεγάλης Στοάς της Αγγλίας William Henry White και τον Μεγάλο Αντιπρόσωπο της Μεγάλης Ανατολής της Ελλάδας Σκουδιέρο Δηµήτριο Ζερβό (διευθυντή των Γενικών Ταχυδροµείων του Ηνωµένου Κράτους των Ιονίων Νήσων) δια του οποίου δέχθηκε τον τίτλο του Μεγάλου Διδασκάλου του τεκτονικού Τάγµατος της Ελλάδας υπό τον ρητό όρο ότι  η Μεγάλη Ανατολή της Ελλάδας δεν θα εγκαθιστούσε καµία Στοά στη Μάλτα, ούτε σε καµία άλλη αποικία της Μεγάλης Βρετανίας³.

Έως σήµερα γνωρίζαµε από τα σωζόµενα τεκτονικά έγγραφα της εποχής εκείνης ότι ο Augustus Frederick υπήρξε τυπικά ο µόνος Μεγάλος Διδάσκαλος της πρώτης εκείνης ελληνικής τεκτονικής Αρχής, αξίωµα που κράτησε έως τον θάνατό του, την 21η Απριλίου 1843.

Κάποιοι θεωρούν ακόµα µέχρι και σήµερα, αλλά και έχει γραφεί τούτο, ότι µε τον θάνατο του Δούκα του Sussex, ο οποίος συνέπεσε χρονικά µε την σύσταση στην Κέρκυρα, τον Μάιο του 1843, της Στοάς Phènix υπό την αιγίδα της Μεγάλης Ανατολής της Γαλλίας, αλλά και µε τον θάνατο του πρώτου τη τάξει Βοηθού Μεγάλου Διδασκάλου της Μεγάλης Ανατολής της Ελλάδος Άγγελου Χαλικιόπουλου, την 13η Νοεµβρίου 1843, η δράση της Γαληνοτάτης ατόνησε και κάπου εκεί ανεστάλη τουλάχιστον στην Κέρκυρα παρόλο που ο δεύτερος τη τάξει Βοηθός Μεγάλος Διδάσκαλος Πέτρος Πετριτσόπουλος και ο ιδρυτής της Διονύσιος Ρώµας ήταν εν ζωή.

Η έρευνα των τελευταίων ετών ανέδειξε δύο σηµαντικότατα ντοκουµέντα, τα οποία καταρρίπτουν τις έως σήµερα απόψεις και υποθέσεις όλων όσων ασχολούνται µε την ελληνική τεκτονική ιστορία, ανατρέπουν εν µέρει αυτή αλλά και την συµπληρώνουν σε µεγάλο βαθµό. Τα δύο αυτά ιστορικά στοιχεία διασώθηκαν και φυλάσσονται στα αρχεία της Ηνωµένης Μεγάλης Στοάς της Αγγλίας όπου εντοπίστηκαν το φθινόπωρο του 2009 και παρουσιάστηκαν από τον γράφοντα για πρώτη φορά κατά τις εργασίες του Περιστυλίου των Τεκτόνων της Βασιλικής Αψίδας Ανδρέας Κάλβος υπ’ αριθ. 24 Αν:. Κερκύρας της 14ης Οκτωβρίου 2009, καθώς και της Στοάς Ισότης υπ’ αριθ. 10 Αν:. Πειραιώς της 18ης Μαρτίου 2010. Ας επισηµανθεί ότι η σηµερινή παρουσίασή τους γίνεται µε την επίσηµη άδεια της Βιβλιοθήκης και του Μουσείου Ελευθεροτεκτονισµού της Αγγλίας [U.G.L.E. Library and Museum Charitable Trust] στα οποία ανήκει η πνευµατική ιδιοκτησία αυτών.

Το πρώτο είναι η ακόλουθη µεταγραφεί του πρακτικού των εργασιών της 11ης Νοεµβρίου 1844 της ζακυνθινής Μητρικής Περιφερειακής Στοάς Fenice Risorta υπό την αιγίδα της Γαληνοτάτης Μεγάλης Στοάς της Ελλάδος⁴. Το συγκεκριµένο πρακτικό συγκαταλέγεται σε αυτά της περιόδου 1815-1848 που µετέγραψε από τα αυθεντικά, που σώζονται έως και σήµερα στα αρχεία της ζακυνθινής Στοάς Star of the East Νο. 880, υπό την αιγίδα της Ηνωµένης Μεγάλης Στοάς της Αγγλίας, ο πρώην Σεβάσµιός της Αλέξανδρος Βούλτζος (1914-1978).

Στο εν λόγω πρακτικό µεταξύ άλλων αναγράφεται ότι:

«Ο Σεβ\ Διδ\ [Αντώνιος Κοτούβαλης] αναγιγνώσκει πίν\ που του εστάλη υπό του αδ\ [Αλοϊσίου] Κούρτσολα Αντιπρ\ της παρούσας Αν\ παρά τη Γ\ Μ\ Αν\ της Ελλάδος δια του οποίου κοινοποιείται έτερος πίν\ υπό του Γεν\ Γραµµ\ της ανωτέρω Μ\ Αν\ και δια του οποίου γνωστοποιείται ότι [Μέγ\ Διδ\] εξελέγη ο Κόµης Ζέτλαντ Μέγ\ Διδ\ του Υπέρτ\ Τάγµ\ της Αγγλίας και για τις εδώ χώρες οι Αδ\ Αδ\ [Στάµος] Γαγκάδης και [Πέτρος] Πετριτσόπουλος ως Πρόσθετοι Διδ\.

[…]

Ο Ρήτ\ [Σωκράτης Κουρής] συµπεραίνει ότι ο Σεβ\ Διδ\ πρέπει εκ µέρους της Στ\ να απαντήσει επί του προειρηθέντος πίν\ ζητώντας από τον Γεν\ Γραµµ\ να κοινοποιήσει στην Αν\ µας τις απαντήσεις που πρόκειται να δώσει ο Κόµης Ζέτλαντ στην ανακοίνωση της εκλογής του […]».

Το δεύτερο ιστορικό στοιχείο είναι µία ιδιόγραφη επιστολή του Μεγάλου Διδασκάλου της Ηνωµένης Μεγάλης Στοάς της Αγγλίας Thomas Dundas, όπως ήταν το όνοµα του 2ου Κόµη του Zetland⁵.

Η επιστολή συντάχθηκε την 14η Οκτωβρίου 1844 στο χωριό Upleatham της επαρχίας North Yorkshire της Αγγλίας, στο οποίο πιθανότατα ο Dundas διέκοπτε την συγκεκριµένη χρονική περίοδο. Το περιεχόµενό της αφορούσε διάφορα διαδικαστικά διοικητικά θέµατα της Ηνωµένης Μεγάλης Στοάς της Αγγλίας που του είχαν τεθεί προφανώς από τον Μεγάλο Γραµµατέα αυτής. Ήταν συνοδευτική των αναφερόµενων σ’ αυτήν τριών Ιδρυτικών Διπλωµάτων Στοών, µίας επανέκδοσης Ιδρυτικού Διπλώµατος⁶ και της Αναφοράς του Αναπληρωτή Περιφερειακού Μεγάλου Διδασκάλου της Βεγγάλης John Grant.

Ο Zetland ανέφερε στον παραλήπτη της επιστολής, µεταξύ άλλων, ότι:

«Κράτησα την προσαγόρευση της Μεγάλης Στοάς [Ανατολής] της Ελλάδος. Υποθέτω ότι δεν µπορώ να κάνω κάτι άλλο από το να δεχτώ τη διάκριση µε την οποία µε τίµησαν•

Μόλις εντοπίσετε το Υπόµνηµα [Κονκορδάτο] για το οποίο οµιλείτε, σχετικά µε τους όρους και τις προϋποθέσεις µε τα οποία η µακαριστή Αυτού Βασιλική Υψηλότης [Δούκας του Sussex Augustus Frederick] δέχτηκε το αξίωµα του Μεγάλου Διδασκάλου, θα σας ήµουν υπόχρεος αν γράφατε µιαν πρέπουσα απάντηση προς τη Μεγάλη Στοά της Ελλάδος την οποία θα µου αποστείλετε για να την υπογράψω».

Συµπερασµατικά, παραλήπτης της απαντητικής παρούσας επιστολής ήταν ο Μεγάλος Γραµµατέας William Herny White, ο οποίος ως φαίνεται εκ του ανωτέρου αποσπάσµατος γνώριζε την ύπαρξη του Κονκορδάτου αναγνώρισης της Μεγάλης Ανατολής της Ελλάδος, ήταν αυτός που το είχε συνυπογράψει το 1823 και είχε ιδία γνώση επί του θέµατος.

Εκ των δύο αυτών ιστορικών στοιχείων αποδεικνύεται ότι µετά την εκλογή του Thomas Dundas 2ου Κόµη του Zetland, την 6η Μαρτίου 1844, ως δεύτερου Μεγάλου Διδασκάλου της Ηνωµένης Μεγάλης Στοάς της Αγγλίας, οι Επτανήσιοι τέκτονες ανέδειξαν αυτόν, την ίδια περίπου χρονική περίοδο, ως τον δεύτερο Μεγάλο Διδάσκαλο της Γαληνοτάτης Μεγάλης Ανατολής της Ελλάδος.

Στο σηµείο αυτό, λόγω της έως σήµερα παντελούς αγνόησης των ανωτέρων και της όποιας σηµασίας έχουν αυτά για την ιστορία του ελληνικού Ελευθεροτεκτονισµού, δεν είναι άσκοπο να παρατεθούν κάποια από τα σηµαντικότερα βιογραφικά στοιχεία του Thomas Dundas.

Ο Thomas Dundas γεννήθηκε στο Marylebone του Λονδίνου την 5η Φεβρουαρίου 1795 και υπήρξε το πρώτο εκ των επτά παιδιών του Lawrence Dundas 1ου Κόµη του Zetland και 2ου Βαρόνου του Aske της κοµητείας του York.

Τις εγκύκλιες σπουδές του τις απέκτησε στο Harrow School και την 20η Ιουνίου 1812 σε ηλικία 17 ετών έγινε δεκτός στο Trinity College του Πανεπιστηµίου του Cambridge απ’ όπου αποφοίτησε µε Master of Arts το 1815.

Υπήρξε ένας εκ των σηµαντικότερων ευγενών και πολιτικών της Αγγλίας. Το 1818 εκλέχθηκε µέλος της Βουλής για το Richmond, µε το κόµµα των φιλελευθέρων (Whigs), στη θέση του πατέρα και παππού του. Δώδεκα χρόνια αργότερα, το 1830, εκλέχθηκε εκπρόσωπος του York θέση που κράτησε έως το 1835. Την χρονική περίοδο 1835-1839 επανεξελέγη για τελευταία φορά ως εκπρόσωπος του Richmond. Την 19η Φεβρουαρίου 1839 διαδέχθηκε τον πατέρα του ως 2ος Κόµης του Zetland, Βαρόνος του Aske και Βαρονέτος. Το ίδιο έτος (1839) διορίσθηκε Διοικητής [Lord-Lieutenant] και Φύλακας των Αρχείων [Custos Rotulorum] της επαρχίας North Riding της κοµητείας Yorkshire.

Το 1861 χρίστηκε Ιππότης του Τάγµατος του Κάλδου [Thistle] και το 1872 Ιππότης του Τάγµατος της Περικνηµίδος [Garter].

Φίλαθλος, λάτρης και ιδιοκτήτης σπουδαίων ίππων κούρσας που κατέκτησαν από το 1848 έως το 1860 φηµισµένες ιπποδροµίες όπως του Derby και St. Leger.

Την 6η Σεπτεµβρίου 1823 παντρεύτηκε την Sophia Jane, θυγατέρα του Βαρόνου Sir Hedworth Williamson, αλλά δεν απέκτησε απογόνους.

Όπως και ο πατέρας του Lawrence, ο οποίος υπήρξε εξέχων τέκτονας της εποχής και είχε διατελέσει Αντικαταστάτης Μεγάλος Διδάσκαλος [Pro Grand Master] (1834-1839) της Ηνωµένης Μεγάλης Στοάς της Αγγλίας και Αντικαταστάτης Μεγάλος Προκαθήµενος [Pro First Grand Principal] (1835-1839) του Υπέρτατου Μεγάλου Περιστυλίου των Τεκτόνων της Βασιλικής Αψίδας της Αγγλίας, ο Thomas συνέχισε την τεκτονική παράδοση της οικογένειάς του, παράδοση που φθάνει έως τις µέρες µας.

Μυήθηκε την 18η Ιουνίου 1830 στην Στοά Prince of Wales No. 259 του Λονδίνου, της οποίας διετέλεσε Σεβάσµιος την χρονική περίοδο 1837-1838. Το 1832 διορίσθηκε 2ος Μεγάλος Επόπτης της Ηνωµένης Μεγάλης Στοάς της Αγγλίας, την περίοδο 1839-1840 Αναπληρωτής Μεγάλος Διδάσκαλος [Deputy Grand Master] και την περίοδο 1840-1844 Αντικαταστάτης Μεγάλος Διδάσκαλος [Pro Grand Master] αυτής. Επίσης από το 1839 έως το 1873 διετέλεσε Επαρχιακός Μεγάλος Διδάσκαλος του North & East Ridings. Το 1843, µετά τον θάνατο του Μεγάλου Διδασκάλου Augustus Frederick Δούκα του Sussex, ο Thomas Dundas ηγήθηκε του αγγλικού Τεκτονισµού έως την 6η Μαρτίου του 1844 οπότε αναδείχθηκε Μεγάλος Διδάσκαλος, αξίωµα που κράτησε έως την 23η Απριλίου 1870.

Στη στήλη των Times του Λονδίνου της 8ης Μαρτίου 1844, σελίδα 4, αναφέρεται σχετικά ότι:

«Ο Κόµης του Zetland το βράδυ της Τετάρτης εξελέγη Μεγάλος Διδάσκαλος των Ελευθεροτεκτόνων για το επόµενο έτος. Ο Μαρκήσιος του Salisbury τέθηκε επίσης υποψήφιος. Το γεγονός αποτέλεσε την ολοκλήρωση µιας διαδικασίας που διήρκεσε αρκετές ηµέρες µε την παρουσία εκατοντάδων Τεκτόνων».

Την 1η Ιουνίου 1832 εξυψώθηκε στον βαθµό της Βασιλικής Αψίδας στο Περιστύλιο Prince of Wales No. 259 του Λονδίνου. Το 1832 διορίσθηκε Βοηθός Μεγάλος Παρεπίδηµος του Υπέρτατου Μεγάλου Περιστυλίου των Τεκτόνων της Βασιλικής Αψίδας της Αγγλίας, την περίοδο 1839-1841 2ος Μεγάλος Αξιωµατικός [Second Grand Principal ‘H’], την περίοδο 1841-1844 Αντικαταστάτης Μεγάλος Προκαθήµενος [Pro First Grand Principal ‘Ζ’] και το 1844 εκλέχθηκε Μεγάλος Προκαθήµενος [First Grand Principal ‘Ζ’] αυτού, θέση που κράτησε επίσης έως το 1870. Παραλλήλως από το 1839 έως το 1858 διετέλεσε Μεγάλος Επιθεωρητής [Grand Superintendent] της περιφέρειας Yorkshire.

Προς τιµή του, την 20η Ιουλίου 1871 ιδρύθηκε στο Λονδίνο η Στοά Earl of Zetland Νο. 1364, υπό την αιγίδα της Ηνωµένης Μεγάλης Στοάς της Αγγλίας, η οποία εγκαθιδρύθηκε την 18η Νοεµβρίου 1871 και διεγράφη από το Μητρώο την 10η Ιουνίου 2009. Επίσης, την 4η Νοεµβρίου 1896 ιδρύθηκε στο Λονδίνο υπό την αιγίδα του Υπέρτατου Μεγάλου Περιστυλίου των Τεκτόνων της Βασιλικής Αψίδας της Αγγλίας το Περιστύλιο Earl of Zetland Νο. 1364, το οποίο εγκαθιδρύθηκε την 4η Δεκεµβρίου 1896 και συνεχίζει να εργάζεται έως σήµερα.

Απεβίωσε την 6η Μαΐου 1873 στο Aske Hall του Yorkshire σε ηλικία 78 ετών.

Σήµερα γνωρίζουµε ότι ο βίος της πρώτης εκείνης Μεγάλης Ανατολής της Ελλάδος, όσον αφορά την Κέρκυρα, τερµατίσθηκε άδοξα περί το 1853 όταν και ο τελευταίος Βοηθός Μεγάλος Διδάσκαλος Στάµος Γαγκάδης απεβίωσε. Όσο αφορά όµως την Ζάκυνθο, από τα διασωθέντα τεκτονικά διπλώµατα της εποχής που εξέδωσε η Γαληνοτάτη, τεκµηριώνεται ότι αυτή λειτουργούσε στο νησί οπωσδήποτε το 1855⁷, τυπικά έως το 1857⁸ και ότι το 1858 εξέλειπε⁹.

Κάπου εκεί λοιπόν, πιθανότατα λόγω των συγκυριών, της αδιαφορίας ή της άρνησης κάποιων µελών της Γαληνοτάτης να ηγηθούν αυτής ή ακόµα και της έλλειψης χαρισµατικών ανδρών, έκλεισε ο κύκλος της πρώτης ελληνικής τεκτονικής Αρχής, του προσωπικού δηµιουργήµατος του Κόντε Διονυσίου Ρώµα, ο οποίος συγκυριακά την 26η Ιουλίου 1857 έκλεινε και αυτός στην Ζάκυνθο τον επίγειο κύκλο του.

Έτσι από το πώς διαµορφώνεται η διαδοχή στα ανώτατα αξιώµατα της Γαληνοτάτης Μεγάλης Ανατολής της Ελλάδος εν Ανατολή Κερκύρας µπορούµε να ισχυριστούµε µε σχετική βεβαιότητα ότι αυτή είχε δύο και µόνον Μεγάλους Διδασκάλους: τον Δούκα του Sussex Augustus Frederick για το χρονικό διάστηµα 1823-1843 και τον 2ο Κόµη του Zetland Thomas Dundas για το χρονικό διάστηµα 1844-1857, οι οποίοι υπήρξαν παραλλήλως οι πρώτοι δύο Μεγάλοι Διδάσκαλοι της Ηνωµένης Μεγάλης Στοάς της Αγγλίας. Όσο αφορά δε τους Βοηθούς Μεγάλους Διδασκάλους της Γαληνοτάτης, αυτοί ήσαν οι εξής τέσσερις: ο Κερκυραίος νοµικός και µέλος της Ιονίου Γερουσίας Ιππότης Άγγελος Χαλικιόπουλος κατά την περίοδο 1816-1843, ο Άγγλος Γραµµατέας της Δηµόσιας Διοίκησης Σκουδιέρος William Meyer κατά την χρονική περίοδο 1816-1818, ο Λευκαδίτης νοµικός, µέλος και πρόεδρος της Ιονίου Γερουσίας Ιππότης Πέτρος Πετριτσόπουλος κατά την περίοδο ~1833-1849 και ο Κερκυραίος ιατροφιλόσοφος, µέλος της Ιονίου Γερουσίας Ιππότης Στάµος Γαγκάδης κατά την περίοδο 1844-1853, ο οποίος έµελλε να είναι ο τελευταίος που ουσιαστικά ηγήθηκε της διοικήσεως της ελληνικής τεκτονικής Αρχής. Κλείνοντας ας λεχθεί επίσης ότι το µεσοδιάστηµα 1843-1844 χρέη Βοηθού Μεγάλου Διδασκάλου τελούσε ο διακεκριµένος Κερκυραίος και υψηλόβαθµος τέκτονας Ιωάννης Γενατάς (νοµικός, Φιλικός, πρώην υπουργός Δικαιοσύνης της Ελλάδος και µέλος της Ιονίου Βουλής).

Ευχαριστίες

Θερµά ευχαριστώ τον κύριο Peter Aitkenhead βοηθό βιβλιοθηκάριο της βιβλιοθήκης της Ηνωµένης Μεγάλης Στοάς της Αγγλίας για την παροχή πολύτιµων πληροφοριών και ιστορικών στοιχείων, τους αδελφούς Γ.Π. για τις µεταφράσεις των δύο ιστορικών ντοκουµέντων και Ανδρέα Χρ. Ριζόπουλο για την ουσιαστική καθοδήγησή του και όλως ιδιαιτέρως το Ευαγές Ίδρυµα του Μουσείου και της Βιβλιοθήκης της Ηνωµένης Μεγάλης Στοάς της Αγγλίας [U.G.L.E. Library and Museum Charitable Trust] για την άδεια που παραχώρησε στην αναπαραγωγή των ιστορικών στοιχείων που προέρχονται από αυτό.

Σημειώσεις

1   βλ. Εθνική Βιβλιοθήκη των Παρισίων, FM2 562 Corfu, Grand Orient de Grèce, σσ. 1-18, Έκθεση της Γαληνοτάτης Μεγάλης Ανατολής της Ελλάδος προς την  Μεγάλη Ανατολή της Γαλλίας της 5ης Νοεμβρίου 1843, Άρθρο Α΄, § 1.

2   Η Radunanza Generale e Centrale Massonica della Grecia ή αλλιώς η Γενική και Κεντρική Τεκτονική Συνέλευση της Ελλάδος, υπό την αιγίδα των Υπάτων και Υπέρτατων Δυνάμεων των δύο Τύπων του Σκωτικού Φιλοσοφικού και του Γαλλικού, σχηματίστηκε πιθανότατα στα μέσα του 1815 και ήταν αυτή που δρομολόγησε την αυτονομία του επτανησιακού Τεκτονισμού και την δημιουργία της Γαληνοτάτης Μεγάλης Ανατολής της Ελλάδος. Αποτελείτο από την Μεγάλη Επαρχιακή Μητρική Στοά La Beneficenza e Filogenia Riunite, το Μεγάλο Επαρχιακό Υπέρτατο Περιστύλιο για τον Σκωτικό Φιλοσοφικό Τύπο και από μία Μεγάλη Στοά Διοικήσεως αυτών, διοικητική δομή που υιοθέτησε και η πρώτη Μεγάλη Ανατολή της Ελλάδος.

3   βλ. υποσημείωση υπ’ αρ. 1, Άρθρο Α΄, § 2.

4   βλ. Αρχεία Ηνωμένης Μεγάλης Στοάς της Αγγλίας, Minutes of the meetings of the Lodge Fenice Rissorta, Zante: 1815-1848/edited by A. C. J. Bultzo, Call Number: YGR 166 BUL fol., Item ID: IL02864.

5   ό.π., Letter of Thomas Dundas, 2nd Earl of Zetland, Call Number: GBR 1991 FMH HC 9/B/18, Item ID: A5328.

6   Τα Ιδρυτικά αυτά Διπλώματα που είχε υπογράψει ο Μεγάλος Διδάσκαλος εκδόθηκαν δύο ημέρες αργότερα, την 16η Οκτωβρίου 1844. Οι Στοές Pilgrim No. 736, Faith, Hope and Charity No. 737 και Rohilla Star No. 738 εργάζονταν όλες στην Ινδία στις πόλεις Futegurh, Agra και Bareilly αντιστοίχως. Ας αναφερθεί ότι με την ίδια ημερομηνία εκδόθηκαν τελικά και τα αναφερόμενα στην επιστολή Ιδρυτικά Διπλώματα της Στοάς Rectitude No. 739 που εργαζόταν στην πόλη Rugby της κομητείας Warwickshire της Αγγλίας, καθώς και αυτό της αφυπνισθήσης Στοάς  Kilwinning in the East Νο. 740 που εργαζόταν στην Calcutta της Ινδίας.

7   Την 1η Νοεμβρίου 1855 επτά μέλη της Γαληνοτάτης Μεγάλης Ανατολής της Ελλάδος εξέδωσαν στην Ζάκυνθο δίπλωμα στο όνομα του Μεγάλου Διδασκάλου αυτής, το οποίο ανήκε στον ζωγράφο Διονύσιο Πουπλίκολα (βλ. Αρχείο Στοάς Star of the East No. 880 Ζακύνθου υπό την αιγίδα της Ηνωμένης Μεγάλης Στοάς της Αγγλίας).

8   Την 20η Σεπτεμβρίου 1857 ο Κωνσταντίνος Δραγώνας, το τελευταίο εναπομείναν μέλος [Ισόβιος Μεγάλος Γενικός Αρχειοφύλακας] της Γαληνοτάτης Μεγάλης Ανατολής της Ελλάδος στη Ζάκυνθο, εξέδωσε δίπλωμα στο όνομα του Μεγάλου Διδασκάλου αυτής, το οποίο ανήκε στον νομικό Διονύσιο Στεφάνου (βλ. Αρχείο Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο).

9   Την 22α Ιουνίου 1858 ο Κωνσταντίνος Δραγώνας ως κάτοχος του 32ου βαθμού του Α:.Α:.Σ:.Τ:., 17 ημέρες πριν αποβιώσει, εξέδωσε στην Ζάκυνθο δίπλωμα το οποίο ανήκε στον Σπυρίδωνα Δημητρόπουλο. Στο κείμενο του διπλώματος αναφέρεται ότι ούτε στην Ανατολή αυτή ούτε σε απόσταση 35 μιλίων από αυτήν την Κοιλάδα δε υπάρχουν Στοές και Κανονικά Περιστύλια (βλ. Αρχείο Στοάς Star of the East No. 880 Ζακύνθου υπό την αιγίδα της Ηνωμένης Μεγάλης Στοάς της Αγγλίας).

Πηγές

Αρχεία: Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, Ηνωμένης Μεγάλης Στοάς της Αγγλίας, Υπέρτατου Μεγάλου Περιστυλίου των Τεκτόνων της Βασιλικής Αψίδας της Αγγλίας.

Βιβλιοθήκες: Εθνική Βιβλιοθήκη Παρισίων, Βιβλιοθήκη Ηνωμένης Μεγάλης Στοάς της Αγγλίας.

Φωτογραφική συλλογή: Γ. Ζ.