Co to jest loża masońska (loża wolnomularska)?
Historycznie, a więc jeszcze w czasach, kiedy wolnomularze byli przede wszystkim rzemieślnikami ("wolnomularz" to nic innego jak nieco zniekształcone wyrażenie "wolny murarz") terminem loża masońska (loża wolnomularska) określano po prostu miejsce, w którym gromadzono się do pracy. Innymi słowy, był to po prostu warsztat pracy mieszczący się poza główną siedzibą cechu (np. na terenie stawianej katedry). W takiej loży zajmowano się przede wszystkim problemami czysto technicznymi (architektonicznymi).
Na przełomie XVII i XVIII wieku, kiedy wolnomularstwo operatywne zaczęło się przekszatałcać w spekulatywne (czyli filozoficzne), lożą wolnomularką zaczęto nazywać miejsce spotkań masonów "nowego typu". Spotykający się w nim ludzie nie pracowali już fizycznie, lecz doskonalili się duchowo, podążając ścieżkami filozofii, nauki i oświecenia. Posługiwano się przy tym przede wszystkim pogłębioną dyskusją (podobnie jak czyniki to greccy filozofowie). Zachowywano też określony ceremoniał (zwany rytuałem), który regulował (niekiedy bardzo drobiazgowo) sposób zachowania się w loży, strój, stosunki wzajemne itp.
Przy opracowywaniu rytuałów nie zarzucono oczywiście stosowania tradycyjnych syboli rzemieśliczych. Przypominały one, skąd bierze się ruch wolnomularski i gdzie tkwią jego korzenie - dlatego ściany miejsca spotkań pokrywały m.in. rysunki cyrkli, pionów i węgielnic. Z drugiej strony, masoni chcieli odwoływać się też do symboli bardziej filozoficznych (zgodnie z duchem oświeceniowej epoki). W ten sposób loża stawała się miejscem pracy nad sobą i samodoskonalenia się. Wygodnym punktem odniesienia stała się wówczas świątynia (wszak wolnomularze operatywni zajmowali się przede wszystkim budową katedr!). Wielką rolę odegrała tu też Legenda o Mistrzu Hiramie, budowniczym Świątyni Salomona (Świątyni Jerozolimskiej), którego masoni uznali za swojego patrona.
Utożsamiania loży ze świątynią nie należy jednak rozumieć jako drogi do tworzenia jakiegokolwiek kultu (zwłaszcza rozumianego w kategoriach antychrześcijanizmu). Loża wolnomularska to miejsce areligijne, świeckie i filozoficzne. W tym sensie jest ono bliższe raczej starożytnemu, greckiemu forum filozofów niż świątyni w naszym tego słowa rozumieniu.
Dawniej, loże stanowiły miejsca niezwykle sekretne, a ich wyposażenie było jedną z najpilniej strzeżonych tajemnic masonerii. Zanim profan został wpuszczony w progi świątyni, poddawany był wielu próbom i egzaminom. Za zdradę sekretów groziły poważne kary - z karą śmierci włącznie!
Dziś wiele lóż (zwłaszcza tych amerykańskich) jest dostępna dla zwiedzających (także dla tych, którzy nie są wolnomularzami), a ich wnętrza można zobaczyć w Internecie. Z drugiej strony, niektóre loże są nadal zamknięte przed ciekawskimi. Powodem tego nie jest oczywiście chęć ukrycia jakichś "ciemnych kultów", lecz po prostu naturalna skłonność masonów do dyskrecji. Loża służy wyciszeniu i spokojnej pracy filozoficznej - trudno oczekiwać, żeby miejsce to mogło być otwarte dla publiczności.
Loża wolnomularska jako zgromadzenie masonów
Stopniowo, termin loża wolnomularska zaczął odnosić się nie tylko do miejsca spotkań, ale także do samych masonów, którzy ją tworzyli. W tym znaczeniu loża wolnomularska nie oznacza fizycznego miejsca, ale raczej nić porozumienia, która łączy spotykających się tam ludzi. Innymi słowy - to ludzie (wolnomularze) tworzą lożę, a nie samo miejsce spotkania (choćby nie wiadomo jak urządzone). Doskonale widać to zresztą zwłaszcza na pracach wyjazdowych - gdzie masoni spotykają się w miejscu oddalonym od siedziby swojej organizacji.
Z pojęciem loży jako zgromadzenia nierozerwalnie związane są funkcje poszczególnych członków. Struktury lóż są różne (w zależności od kraju, obediencji i rytu), we wszystkich jednak lożach występują tzw. oficerowie, pełniący określone role. Najważniejszym oficerem jest Czcigodny Mistrz, który pełni rolę przywódcy wolnomularskiego zgromadzenia.
Warto tu też dodać, że loże wolnomularskie mają stosunkowo dużą autonomię, choć ich powstanie zależy od tzw. Wielkiej Loży. Nie oznacza to jednak, że istnieje jakaś jedna, główna centrala ruchu masońskiego. Wręcz przeciwnie - takich central jest wiele (stanowią one tzw. obediencje, czyli hierarchię posłuszeństwa).
Jakie jest dzisiejsze rozumienie terminu "loża wolnomularska"?
Zgodnie z tym, co opisaliśmy wyżej, możemy zauważyć pewną, historyczną ewolucję terminu loża masońska. W odniesieniu do dzisiejszych czasów, terminu loża możemy używać w trzech znaczeniach:
- jako miejsca spotkań i pracy wolnomularzy
- jako masonów spotykających się na rytualnych pracach
- jako jednostki organizacyjnej wolnomularstwa
Loża wolnomularska jako świątynia (miejsce pracy)
W tym rozumieniu loża jest fizyczną lokalizacją, lokalem lub budynkiem (w zależności od możliwości finansowych pracujących w niej sióstr i braci wolnomularzy). W Europie Zachodzniej, gdzie przynależność do masonerii jest zwykle publiczna, wiele nieruchomości funkcjonuje jawnie jako loże. Niektóre są tak duże, że stają się miejscem pracy dla kilku lub kilkunastu zgromadzeń.
Loża wolnomularska jest urządzona i wyposażona w przedmioty o znaczeniu symbolicznym dla masonerii. Nie ma jednak jednego, powszechnie uznanego zestawu symboli. W niektórych lożach wielką wagę przywiązuje się do nawiązań do Świątyni Jerozolimskiej, inne mają charakter zdecydowanie ateistyczny. W lożach anglosaskich obowiązkowo wykładana jest... Biblia, jako Święta Księga Prawa (może to być zaskakujące dla osób, które zetknęły się z propagandą antymasońską). Wiele wnętrz lożowych można odnaleźć w zasobach sieci Internet.
Loża wolnomularska jako zgromadzenie masonów
W tym ujęciu, przez lożę rozumiemy po prostu wolnomularzy, których łączy wspólna przynależność. Warto zwrócić uwagę na to, że wśród zgromadzonych wyróżnia się tzw. oficerów, pełniących zaszczytne (ale i wymagające) funkcje - spośród nich najważniejszy jest Czcigodny Mistrz (pełniący obowiązki głowy loży). Lista pozostałych urzędów oficerskich jest różna w różnych rytach i obediencjach, w większości jednak wśród nich wyróżnić można:
- Starszego Dozorcę (zwanego także Pierwszym)
- Młodszego Dozorocę (Drugi Dozorca)
- Mówcę
- Sekretarza
- Jałmużnika
- Dziekanów (przede wszystkim występują w masonerii angielskiej)
- Mistrza Harmonii
- Skarbnika
- Oddźwiernego
- Mistrza Ceremonii
- Wielkiego Eksperta
Loża wolnomularska jako jednostka organizacyjna masonerii
Masoneria nie jest ruchem jednorodnym i nie istnieje w niej jeden, centralny ośrodek władzy. Wolnomularze nie są nawet zgodni, które organizacje są "naprawdę masońskie", a które należałoby wykluczyć z tej listy. Przypomina to niekiedy sytuację w obrębie chrześcijaństwa, kiedy to różne odłamy (np. katolicy, prawosławni i protestanci) wzajemnie uważały się za jedynych spadkobierców myśli Chrystusa.
W związku z tym, ruch masoński działa na zasadach "wzajemnego uznawania się", czy też "rozpoznawania". Doprowadziło to do stopniowego wykształcenia się dużych grup masońskich, które uważały się (i uważają), za najlepiej realizujące wartości, które stanowią fundament wolnomularstwa. Są to tak zwane obediencje. Najważniejsze z nich to tzw. wolnomularstwo regularne (albo anglosaskie) oraz wolnomularstwo liberalne (zwane romańskim). Ten pierwszy ruch jest skupiony wokół tzw. Wielkiej Zjednocznej Loży Anglii, ten drugi - wokół Wielkiego Wschodu Francji (który jest również tzw. Wielką Lożą). Wielkie Loże wydają tzw. patenty, które stanowią potwierdzenie, że dana loża wolnomularska została uznana za prawidłową organizację masońską.
W większości krajów wolnomularskich istnieją krajowe Wielkie Loże (najczęściej związane z wolnomularstwem romańskim lub anglosaskim, które z kolei wydają patenty dla lóż mniejszych. Nie oznacza to jednak, że loża (niebędąca Lożą Wielką) jest filią, czy też wydziałem jakiejś większej organizacji. Praktycznie, po wydaniu patentu, loże mają bardzo duży zakres autonomii.
Szlachetna Loża Galileusz jest warsztatem związanym z wolnomularstwem romańskim (liberalnym).